بیش از دو دهه از کلنگ‌زنی آزادراه تهران- شمال می‌گذرد. یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های عمرانی پس از انقلاب که زمان شروع ساخت آن به دولت سازندگی برمی‌گردد. در این سال‌ها روند پیشرفت این طرح، فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. اما مشکل اصلی از وقتی آغاز شد که نخستین قرارداد ساخت آزادراه، توسط اکبر ترکان، وزیر راه دولت ششم، با بنیاد مستضعفان بسته شد و سهم 50درصدی این پروژه به حساب بنیاد گذاشته شد.

در طول این سال‌ها بارها وزارت راه در دولت‌های مختلف با بنیاد مستضعفان برای ادامه پروژه به اختلاف برخوردند و اصلا یکی از مهم‌ترین دلایل توقف کامل ساخت قطعات دو و سه پروژه، همین اختلاف‌ها و سر ناسازگاری گذاشتن‌های بنیاد است که همیشه ظاهرا معطل تامین منابع مالی بوده است.

با این‌حال یکی، دو سال آخر عمر دولت دهم، فعالیت بنیاد مستضعفان و شرکت آزاد‌راه تهران-شمال، برای مدتی افزایش پیدا کرد حتی تلاشی هم برای حل مشکلات چینی‌ها به عنوان یکی از پیمانکاران پروژه صورت گرفت تا قطعه یک آزاد‌راه تا پایان سال 92 به بهره‌برداری برسد. اگرچه قول تکمیل این قطعه هنوز به اواسط سال آینده، یعنی سال 94 حواله داده می‌شود.

اما به نظر می‌رسد تکمیل این آزادراه از همان ابتدا، از اولویت‌های وزارت راه‌وشهرسازی در دولت یازدهم به‌شمار می‌رفت و تلاش قابل‌توجهی هم برای جان تازه بخشیدن به فرایند ساخت‌وساز در چهار قطعه آزادراه، شده است. از مذاکره با پیمانکار چینی که معتقد است ایران نباید قرارداد را به پیمانکار دیگری بدهد، تا تاکید چندین و چندباره عباس آخوندی براهمیت و اولویت پروژه برای وزارت راه‌وشهرسازی و تاکید خیرالله خادمی، معاون شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل، اواخر شهریور امسال، بر هدف‌گذاری دولت درباره آزادراه تهران-شمال و تکمیل قطعه یک و اتصال جاده موجود به قطعات یک و چهار و اقدامات و اظهارنظرها و تلاش‌های دیگر... با تمام اینها اما ردپای بنیاد مستضعفان در این پروژه، مانند قبل پررنگ دیده می‌شود و با این حساب معلوم نیست چقدر می‌توان به بهبود اوضاع پیشرفت پروژه امیدوار بود و شاید هنوز هم باید منتظر بروز مشکلات متعدد در روند تکمیل این پروژه بود.

ساخت آزادراه با تشکیل کنسرسیوم داخلی

اما دیروز معاون وزیر راه خبری را ارائه کرد که گویی طلسم آزادراه شکسته شده است. نورزاد گفت: ساخت آزاد راه تهران- شمال را تیم متخصص شرکت‌های راهساز داخلی به عهده گرفتند که در این تیم بنیاد مستضعفان کماکان حضور دارد و مشارکت قرارگاه خاتم مطرح نیست. مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور با بیان اینکه تیم ایرانی متخصص در آزادراه تهران- شمال مستقر شده‌اند، گفت: حداکثر تا دو هفته دیگر جزییات شرکت‌های سازنده و تکلیف آزادراه تهران- شمال را اعلام می‌کنیم. علی نورزاد در گفت‌وگو با ایلنا درباره تشکیل کنسرسیومی از شرکت‌های ایرانی، ادامه داد: ساخت آزاد راه تهران- شمال را تیم متخصص شرکت‌های راهساز داخلی به عهده گرفتند که در این تیم بنیاد مستضعفان کماکان حضور دارد و مشارکت قرارگاه خاتم مطرح نیست. وی با اشاره به میزان سرمایه‌گذاری شرکت‌ها برای اتمام این پروژه، تصریح کرد: عدد و ارقام سرمایه‌گذاری بستگی به روش کاری دارد که انتخاب می‌شود، بنابراین درحال حاضر نمی‌توان چیزی از میزان و رقمی که سرمایه‌گذاری می‌شود، گفت.

پشیمانی وزیر اسبق از بستن قرارداد با بنیاد

در رابطه با قرارداد ساخت پروژه آزاد راه تهران-شمال به دست بنیاد مستضعفان وزیر راه‌وترابری دولت سازندگی، سه سال پیش در مصاحبه‌یی ابراز پشیمانی کرد. اکبر ترکان که درحال حاضر ریاست سازمان نظام مهندسی کشور را برعهده دارد، آن زمان در اظهارنظری گفت تا زمانی که پروژه دست بنیاد باشد، ساخته نخواهد شد. وی درحالی که خود را مقصر اصلی این ماجرا دانست، مشکل اصلی آزادراه تهران-شمال را بنیاد مستضعفان دانست. پشیمانی ترکان از واگذاری این طرح به بنیاد مستضعفان در دوران وزارتش، همان سه سال پیش با این حرفش مشخص شد که تاکید کرد «من در پیشگاه الهی استغفار می‌کنم که این پروژه مهم را به بنیاد مستضعفان واگذار کردم. از خدا طلب مغفرت می‌کنم. عین حقیقت است. در آن زمان 10شرکت خصوصی در قالب یک کنسرسیوم برای ساخت این آزادراه اعلام آمادگی کردند. از آن طرف هم بنیاد مستضعفان متقاضی بود، بنده تصمیم گرفتم این پروژه را به بنیاد واگذار کنم که البته اشتباه بزرگی را مرتکب شدم.» وی همان وقت هم گفت: راه نجات این است که انتخاب پروژه از مجرای سیاسی، به مجرای حرفه‌یی برگردد.

این درحالی است که حضور بنیاد مستضعفان با استناد به همان قراردادی که در زمان ترکان برای ساخت این پروژه بست، همچنان میان تیم سازندگان این مسیر به چشم می‌خورد.

آزادراهی با اول و آخر و بی‌میانه

مشخصات قطعات چهارگانه آزادراه تهران-شمال به این ترتیب است که قطعه یک آزاد‌راه تهران-شمال، حدفاصل تهران - دوآب شهرستانک به طول تقریبی 32کیلومتر است. این منطقه از تقاطع بزرگراه آزادگان و بزرگراه شهید همت شروع می‌شود و با عبور از مناطق کن، سولقان و امامزاده عقیل و تونل تالون و دره لانیز به سه‌راهی شهرستانک می‌رسد. طول این قطعه حدودا 32کیلومتر است و تکمیل آن در اولویت قرار دارد. همین موضوع باعث می‌شود قسمتی از راه فعلی که از کرج می‌گذرد، حذف شده و مسیر فعلی حدود 60کیلومتر کوتاه‌تر شود. این قطعه احتمالا تا اواسط سال آینده تکمیل می‌شود.

قطعه دوم این آزادراه حدفاصل دوآب شهرستانک – پل‌زنگوله، به طول تقریبی 25 کیلومتر است؛ تونل‌های بلند البرز هر یک به طول 6 هزار و 350 متر در این منطقه قرار می‌گیرد، با اجرای این قسمت‌، طول مسیر جاده فعلی کرج - چالوس حدود پنج‌کیلومتر کوتاه می‌شود؛ در این منطقه هیچ اقدام اجرایی اساسی صورت نگرفته است. در منطقه دو از سال 82 تا پایان سال 89 تنها به حفر تونل اکتشافی در قسمت میانی دو تونل اصلی رفت و برگشت با مقطع کوچک، بسنده شده است. سومین قطعه آزاد‌راه تهران-شمال در حد‌ فاصل پل‌زنگوله – سه‌راهى دشت‌نظیر و مرزن‌آباد به طول حدود 46 کیلومتر قرار دارد. مسیر‌ دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌هایی، یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌شود؛ در این منطقه هم هنوز هیچ اقدام عملیاتی صورت نگرفته است. در نهایت قطعه چهار این آزاد‌راه در فاصله بین سه‌راهى دشت‌نظیر مرزن‌آباد- چالوس به طول حدود 20کیلومتر است. این مسیر دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌هایی یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌شود. اجرای این قطعه از سال 75 آغاز شد و در دولت دهم ابتدا با پیشرفت فیزیکی 97درصدی به بهره‌برداری رسید و سپس به تدریج تکمیل شد.