بازار خودرو ایران این روزها با بحران عرضه مواجه شده و این در شرایطی است که پیش‌تر گمان می‌رفت این بازار طی سال‌جاری با بحران از ناحیه «تقاضا» مواجه شود.

اخبار رسیده نشان می‌دهد شارژ بازار ازسوی عرضه‌کنندگان خودرو (چه خودروسازان و چه واردکنندگان) تحلیل رفته و بنابراین در حال حاضر خرید خودرو با توجه به صعود شدید قیمت‌ها برای عده‌ای دشوار شده است. در واقع ازآنجاکه عرضه کم شده و قیمت‌ها بالا رفته‌اند، بسیاری از مشتریان فعلا قدرت خرید نداشته و چشم انتظار آینده نشسته‌اند تا شاید نسیم ارزانی در بازار بوزد و حباب قیمتی بشکند.

اوضاع فعلی در شرایطی است که آمارها از رشد تولید خودروسازان داخلی طی دو ماه ابتدایی سال‌جاری و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حکایت می‌کند و این یعنی، اگر عرضه به بازار درست و منصفانه انجام می‌شد، حالا شاهد انفجار قیمت نبودیم. به‌عبارت بهتر، آنچه هم‌اکنون بازار خودرو را ملتهب و آشفته کرده، کمبود محصول است، آن هم در شرایطی که تولید فعلا روی ریل رشد قرار دارد و صنعت خودرو کشور هنوز رسما وارد تنگه تحریم نشده است.

این در حالی است که پیش‌تر و با توجه به روند رو به رشد تولید خودروسازان، نگرانی‌هایی بابت کاهش تقاضا ایجاد و گمان می‌رفت بازار با کمبود مشتری مواجه شود. این نگرانی‌ها از آن جهت بود که خودروسازان داخلی پس از توافق هسته‌ای و اجرایی شدن برجام، توانستند ضمن دسترسی به منابع اصلی تامین قطعه، قراردادهایی را نیز در عرصه همکاری‌های بین‌المللی، منعقد و در نتیجه روندی رو به رشد را در تیراژ از سر بگیرند.

تا پیش از برجام و در یک بازه زمانی تقریبا دو سال و نیمه، صنعت خودرو ایران به‌دلیل تشدید تحریم‌ها، با افت کم سابقه تولید مواجه و در نتیجه، قیمت‌ها رشدی نامتعارف را تجربه کرده و دست خیلی‌ها از بازار کوتاه ماند. پس از برجام اما پایه‌های تولید در صنعت خودرو بازسازی و تیراژ رفته رفته افزایش یافت و به تبع آن، از سرعت گردباد افزایش قیمت کاسته شد. شرایط به شکلی پیش رفت که نه تنها دیگر خبری از افت تولید شدید در خودروسازی کشور نبود، بلکه تیراژ بالا و بالاتر رفت و طی سال گذشته از یک میلیون و ۵۰۰ دستگاه نیز عبور کرد.

تا پیش از اعلام خروج آمریکا از برجام، کارشناسان اطمینان داشتند که طی سال ۹۷، رکورد تولید خودرو در کشور شکسته و خودروسازان موفق به تولید بیش از یک میلیون و۶۴۰ هزار دستگاه محصول (عددی که در سال ۹۰ به ثبت رسید) خواهند شد. نکته دیگر اینجا بود که طبق استراتژی تعریف شده برای خودروسازی، تیراژ در این صنعت طی سال ۱۴۰۴ باید به حدود سه میلیون دستگاه برسد و این معنایی جز تداوم رشد تولید خودرو نداشت. از همین رو، نگرانی‌هایی بابت اشباع شدن بازار از سوی کارشناسان مطرح شد و آنها عنوان کردند با توجه به روند رو به رشد فعلی در تولید از یک سو و متناسب نبودن افزایش قدرت خرید مشتریان با تورم بازار خودرو، از سوی دیگر، به احتمال فراوان با کاهش تقاضا مواجه خواهیم شد. در آن مقطع، در باب اینکه چرا روند صعودی تیراژ خودرو در ایران ممکن است به رکود تقاضا بینجامد، دلایل مختلفی از سوی کارشناسان و فعالان صنعت خودرو مطرح شد که در این بین، تاکید ویژه آنها روی دو مساله کلی بود.

مساله اول به اشباع بازار مربوط می‌شد، چه آنکه کارشناسان معتقد بودند بازار خودرو ایران در مسیر اشباع قرار گرفته؛ بنابراین به تدریج از حجم تقاضا کاسته خواهد شد. از نظر آنها، در کنار هم قرار گرفتن روند صعودی تولید و اشباع نسبی بازار، در نهایت به کاهش تقاضا می‌انجامد و خودروسازان مجبور به کاهش تولید خواهند شد.

مساله دوم اما به ضعف صادرات در خودروسازی ایران مربوط می‌شد. بر این اساس، کارشناسان اعتقاد داشتند چون خودروسازی ایران صادراتی قوی نداشته و محصولاتش بیشتر مصرف داخلی دارند و از آن سو با اشباع نسبی بازار روبه‌رو هستیم، خودروسازان نمی‌توانند با همین سرعت به تولید ادامه دهند. به‌عبارت بهتر، مساله بحران تقاضا برای خودروسازی ایران، هم در بازار داخل مطرح شده و هم در بازارهای صادراتی، چه آنکه در داخل رو به اشباع هستیم و در خارج نیز مشتری چندانی برای خودروهای ایرانی وجود ندارد.

این مسائل در کنار کاهش قدرت خرید مشتریان و افزایش هزینه تولید و قیمت تمام شده خودرو، در مجموع ابهاماتی را درباره آینده تولید خودروسازان کشور ایجاد و این پرسش را مطرح کرد که صنعت خودرو با بحران آتی تقاضا چه خواهد کرد. در آن مقطع البته راهکارهای مختلفی از سوی کارشناسان و فعالان صنعت خودرو برای مقابله با بحران تقاضا عنوان شد، از جمله بهبود صادرات و افزودن بر جذابیت‌های فروش خودرو برای مشتریان و همچنین اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده.

بر این اساس، کارشناسان پیشنهاد دادند با به‌کارگیری این سه راهکار، از همین حالا جلوی ایجاد بحران تقاضا گرفته شود تا هم صنعت خودرو به مسیر رو به رشد خود در تیراژ ادامه دهد و هم مشتریان منتفع شوند. ارائه این راهکارها در شرایطی بود که توافق هسته‌ای و برجام نیز راه را برای همکاری و مشارکت با خودروسازان خارجی باز کرده و بنابراین انتظار می‌رفت ازاین مسیر بتوان بازارهای صادراتی مناسبی را ایجاد و در نتیجه، تقاضا را از ناحیه مشتریان خارجی تحریک کرد.