آینده صنعت و بازار خودروی ایران، به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی اقتصاد کشور، ارتباط مستقیمی با توافق یا عدم توافق ایران و آمریکا دارد. این موضوع به‌ویژه با توجه به خروج دونالد ترامپ از برجام و تحریم‌های شدید او علیه خودروسازی ایران، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری خود، با خروج از توافق هسته‌ای در اردیبهشت ۱۳۹۷، صنعت خودروی ایران را به‌عنوان نخستین هدف تحریم‌ها انتخاب کرد؛ اقدامی که تبعات سنگینی برای این بخش از اقتصاد کشور به همراه داشت.

تحریم‌ها و اثرات آن بر خودروسازی ایران

پس از اعلام خروج ترامپ از برجام، تحریم‌های سنگینی علیه خودروسازی ایران اعمال شد. این تحریم‌ها که از مرداد ۱۳۹۷ اجرایی شدند، باعث قطع همکاری خودروسازان و قطعه‌سازان خارجی با ایران شدند؛ به‌جز شرکت‌های چینی، سایر شرکت‌های بین‌المللی از ایران خارج شدند. تأمین مواد اولیه و قطعات نیز به‌شدت محدود شد و این صنعت به‌نوعی در انزوا قرار گرفت.

آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷، تولید خودرو در ایران نسبت به سال قبل حدود ۴۰ درصد کاهش یافت. این در حالی بود که پیش از تحریم‌ها، صنعت خودرو روزهای بهتری را تجربه می‌کرد. در سال ۱۳۹۶ تولید خودرو به بیش از ۱.۵ میلیون دستگاه رسید و نزدیک بود رکورد تاریخی سال ۱۳۹۰ (۱.۶ میلیون دستگاه) شکسته شود. اما با آغاز تحریم‌ها، این روند صعودی متوقف شد و صنعت خودرو وارد مسیری نزولی گردید.

دوران بایدن و وضعیت خودروسازی ایران

با روی کار آمدن جو بایدن در سال ۲۰۲۰، امیدها برای احیای برجام و کاهش فشارها بر اقتصاد ایران افزایش یافت. هرچند در دوران بایدن، خودروسازی ایران از رکود شدید خارج شد و تولید نسبت به دوران ترامپ بهبود یافت، اما همچنان با چالش‌هایی نظیر کمبود نقدینگی، مشکلات انرژی و ضعف زیرساخت‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند.

بازگشت ترامپ؛ دو سناریوی محتمل

با احتمال بازگشت ترامپ به قدرت، سرنوشت خودروسازی ایران به دو سناریوی کلی وابسته است:

1. سناریوی توافق ایران و آمریکا:
   در صورت توافق، تحریم‌ها لغو شده و خودروسازی ایران می‌تواند بار دیگر به تأمین قطعات و مواد اولیه از منابع بین‌المللی دست یابد. این امر منجر به رشد تولید و افزایش کیفیت محصولات خواهد شد. حضور مجدد خودروسازان خارجی نیز می‌تواند به ارتقای صنعت خودرو و حتی صادرات کمک کند. از سوی دیگر، بازار خودرو نیز از این توافق منتفع شده و با کاهش انتظارات تورمی و کنترل قیمت ارز، روندی نزولی در قیمت‌ها تجربه خواهد کرد.

2. سناریوی عدم توافق:
   در صورت عدم توافق یا تشدید تحریم‌ها، خودروسازی ایران بار دیگر با افت تولید و کاهش کیفیت مواجه خواهد شد. این وضعیت ممکن است صنعت خودرو را به شرایط دشوار سال‌های ابتدایی تحریم‌های ترامپ بازگرداند. افزایش انتظارات تورمی و صعود قیمت‌ها نیز از پیامدهای این سناریو خواهد بود.

روند سینوسی تولید خودرو در ایران

مروری بر آمار تولید خودرو طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که خودروسازی ایران به‌شدت تحت تأثیر تحریم‌ها و توافقات بین‌المللی قرار دارد. در دوران پیش از برجام (۱۳۹۱ تا ۱۳۹۳)، تولید خودرو در کشور به کمتر از یک میلیون دستگاه رسید. اما پس از توافق برجام در سال ۱۳۹۴، تولید روندی صعودی را طی کرد و در سال ۱۳۹۶ از مرز ۱.۵ میلیون دستگاه عبور کرد. با این حال، تحریم‌های ترامپ بار دیگر تولید را به زیر یک میلیون دستگاه در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ کاهش داد.

در سال‌های اخیر، تولید خودرو به بیش از یک میلیون دستگاه در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ افزایش یافته است، اما هنوز به رکوردهای گذشته نزدیک نشده است. پیش‌بینی می‌شود تولید سال جاری نیز بالای یک میلیون دستگاه باشد، اما کمتر از سال ۱۴۰۲.