مقایسه خروجی صنعت خودروی ایران به‌عنوان صنعتی چهل و هفت‌ ساله، با برخی خودروسازان آسیایی که بعضا جوان‌تر از خودروسازی کشورمان هستند، سال‌ها است مورد بحث مردم و مسوولان است.

صنعت خودروی ایران در حالی پنجمین دهه از حیات خود را می‌گذراند که در طول این زمان شرایط متفاوتی را پشت سر گذاشته است.

طی زمان یاد شده، بیشترین چشمداشت مشتریان از این صنعت تحویل خودروی مناسب پس از ماه‌ها انتظار در صف خرید بوده است. این انتظار برای تحویل خودرویی با امکانات ابتدایی، با ظهور خودروسازانی از آسیا که توانستند بازار خودروی دنیا را تحت‌تاثیر خود قرار بدهند تغییر یافت و مطالبات مشتریان به کیفیت و تنوع خودروهای تولیدی نیز معطوف شد.بنابراین می‌توان گفت در سال‌هایی که صنعت خودرو ایران در حال پیدا کردن خود بود،‌ خودروسازان نوظهور آسیایی با پیشرفتی چشمگیر برای محصولات خود در بازارهای جهانی سهمی پیدا کرده بودند و همین موضوع هم آغازگر مقایسه‌ها میان صنعت خودرو ایران و این دست خودروسازان شد.

عمده مقایسه‌هایی که میان محصولات تولید شده در صنعت خودرو کشورمان با خودروهای تولید شده در کشورهایی مانند چین، کره جنوبی یا همسایه شمال غربی ایران انجام می‌شود، حول محورهایی مانند کیفیت، تنوع، پیشرفت سریع در تولید خودرو با تکیه به تکنولوژی روز دنیا، قیمت پایین و مسائلی مانند اینها خلاصه می‌شود. به عقیده کارشناسان ریشه انجام چنین مقایسه‌هایی از سوی مشتریان یا برخی مسوولان به کیفیت نامطلوب تولیدات خودروسازان، قدیمی بودن آنها، قیمت بالا و باز شدن دید مشتریان بازار خودرو کشور نسبت به تکنولوژی‌های روز دنیا در تولید خودرو بازمی‌گردد.

صنعت خودرو در برخی از کشورهای آسیایی به سرعت در حال رشد است و خودروسازان در این کشورها با سرعتی زیاد در حال دستیابی به تکنولوژی‌های جدید در تولید خودرو هستند، اما واقعیتی که از نظر کارشناسان در رابطه با صنعت خودرو کشورمان وجود دارد این است که آنها پس از گذشت سال‌ها نتوانسته‌اند خود را با سرعت رشد تکنولوژی تولید در دنیا وفق دهند و به نوعی از تحولات نوین خودروسازی جا مانده‌اند.

حال این سوال مطرح است که با توجه به رشد صنعت خودرو در آسیا، می‌توان خودروسازی کشورمان را با صنایع خودروسازی در این قاره به صورت منطقی مورد مقایسه قرار داد؟کارشناسان در پاسخ به این سوال عقیده دارند اصولا هر مقایسه‌ای در رابطه با این موضوع، اگر قصد دقیق شدن در جزئیات را داشته باشد نادرست خواهد بود؛ زیرا شرایط هیچ کشوری شبیه به دیگری نیست. به عقیده کارشناسان برای انجام مقایسه‌ای منطقی‌تر در رابطه با موضوعی مانند صنعت خودرو، می‌توان بر کلیات تکیه کرد و با توجه به شرایط عمومی به مقایسه پرداخت؛ اما لازمه انجام چنین مقایسه‌ای هم در نظر گرفتن شباهت‌ها و تفاوت‌ها است.

در شرایط دشوار کار کرده‌ایم

مشاور انجمن خودروسازان، یکی از مخالفان مقایسه خودروسازی در ایران با خودروسازان نوظهوری است که در کشورهایی مانند چین مشغول فعالیت‌اند. داوود میرخانی رشتی عقیده دارد برای انجام مقایسه‌ای صحیح میان خودروسازی ایران و دیگر کشورها، نیاز است از زوایای مختلف به این موضوع نگاه شود تا مقایسه انجام شده همه‌جانبه و جامع باشد نه یک طرفه.

میرخانی می‌گوید: اگر می‌خواهیم مقایسه‌ای میان خودروسازی ایران و مثلا چین انجام دهیم بهتر است شرایط سیاسی و اقتصادی این دو کشور را هم بایکدیگر مقایسه کنیم. مدیرعامل سابق ایران‌خودرو شکوفایی چین در خودروسازی را مدیون حرکت این کشور به سمت اقتصاد آزاد می‌داند و می‌گوید: چین با پیش گرفتن خط‌مشی اقتصاد آزاد توانست سرمایه‌گذاران خارجی را در تمام صنایع خصوصا صنعت قطعه و خودرو به خود جذب کند و پس از مدتی هم دانش فنی تولید خودرو را از آنها به دست آورد. از نگاه میرخانی رشتی با وجود حرکت بسیاری از کشورها به سمت اقتصاد آزاد و تجربه‌های خوبی که در این رابطه وجود دارد، همچنان 80 درصد از اقتصاد کشور ما در دست دولت است.

در چنین اقتصادی، مدیران در صنعتی مانند خودرو به صورت مستقیم از سوی دولت انتخاب می‌شوند در نتیجه انجام مقایسه میان این مدل از خودروسازی و مدلی که در دنیا جریان دارد از نگاه میرخانی اشتباه است. ترکیه، به‌عنوان همسایه ایران و کشوری که کمی دیرتر از ایران وارد چرخه خودروسازی شد، در حال حاضر به دلیل وجود شرکایی از اروپا و آمریکا، از نظر کیفی در سطح بالاتری از کشورمان قرار دارد. هرچند تیراژ تولید در ایران تا پیش از بحران تولید بیشتر از ترکیه بود، اما بر اساس آمار تولید خودرو در سال 2013 ترکیه از نظر تیراژ تولید هم از ایران پیشی گرفت. طی سال 2013 ترکیه با تولید یک میلیون و 125 هزار خودرو، چهار سکو بالاتر از ایران با تولید ششصد و 26 هزار دستگاهی قرار گرفت.

میرخانی در رابطه با ترکیه نیز به‌عنوان کشوری که هر از گاهی کیفیت محصولات تولیدی آن با ایران مقایسه می‌شود می‌گوید: ترکیه زمانی که آغاز به کار کرد برای سرمایه‌گذاران خارجی فرش قرمز پهن کرد و قطعه‌سازان و خودروسازان بزرگ دنیا در این کشور سرمایه‌گذاری کردند، در نتیجه حالا صنعتگران ترک در زمینه تولید قطعه با قیمت و کیفیت مناسب بسیار جلوتر از قطعه‌سازان ایرانی هستند. یک کارشناس مسائل اقتصادی نیز عقیده دارد پایه‌های صنعت خودرو در ترکیه به دلیل همکاری با خودروسازان بزرگ دنیا نیرومندتر از ایران است. سعید لیلاز در این رابطه می‌گوید: ترکیه از نظر سیاسی نیز همیشه جزو بلوک غرب بوده و همین موضوع هم کمک بزرگی به ترکیه برای گذار به عصر صنعتی بود پس نمی‌توان شرایط ایران و ترکیه را با یکدیگر مقایسه کرد؛ زیرا کشور ما همواره به مستقل بودن اهمیت داده است.

در ادامه گفت‌وگو با میرخانی رشتی، او شرایط کار در فضای کسب‌و‌کار کشور را در دوره‌های مختلف به شوره‌زار تشبیه می‌کند و می‌گوید: نمی‌توان رشد و باردهی درختی که نور کافی و خاک مناسب دارد را با درختی که از این شرایط برخوردار نیست مقایسه کرد. میرخانی عقیده دارد شرایط سیاسی و اقتصادی کشورهایی که خودروسازان نوظهور از آنها سر بر آورده‌اند با شرایط کشورمان اصلا قابل‌مقایسه نیست. او می‌گوید مدیران خودروساز در ایران نه بی‌تجربه‌اند و نه بی‌استعداد، بلکه فضای کسب‌و‌کار مناسب ندارند. او این فضای کسب‌و‌کار را برای سرمایه‌گذاران خارجی نیز مناسب نمی‌داند.

دولت، سدی پیش روی صنعت خودرو ایران

بحث حمایت دولت‌ها از خودروسازی و تاثیرگذاری بر رشد و بالندگی آنها موضوع مهمی در مقایسه صنعت خودرو ایران با دیگر خودروسازها است. همان‌طور که کارشناسان پیش از این اشاره کردند، دولت‌ها با فراهم آوردن فضای مناسب، رشد و شکوفایی را برای صنایع مختلف از جمله صنعت خودرو در کشورهایشان فراهم آوردند. دولت‌های مختلف در ایران نیز همواره حامی خودروسازان بوده‌اند، اما نکته‌ای که در رابطه با این حمایت‌ها بسیار مهم به نظر می‌رسد این است که این حمایت‌ها نه تنها باعث رشد صنعت خودرو نشده‌اند؛ بلکه باعث درجا زدن این صنعت شده‌اند. برای مثال در حالی که کشوری مانند ترکیه از سال 2008 به بعد، هزینه‌های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی کشورش را با معافیت 100 درصدی همراه کرد و کشور چین نیز مانع از دخالت دولت در مسائل فروش خودرو با توجه به ایجاد زیرساخت‌های مناسب و سیاست‌گذاری‌های صحیح شد تا به این واسطه مانع دلالی‌گری شود، دولتی بودن صنعت خودرو در ایران و وجود تعرفه‌های بالا برای واردات، رقابت‌پذیری در صنعت خودرو را بی‌معنا کرده است.

یک اقتصاددان در این رابطه عقیده دارد مهم‌ترین مشکل صنعت خودروی ایران که باعث جا ماندن آن از تکنولوژی روز دنیا در تولید خودرو شده است، رقابتی نبودن این صنعت است. موسی غنی‌نژاد مقایسه صنعت خودرو با خودروسازان کشورهای دیگر را از این نظر که مقایسه بر سر یک محصول خاص است، درست می‌داند، اما از نظر فضای موجود برای کار، چنین مقایسه‌ای را نادرست ارزیابی می‌کند.

غنی‌نژاد می‌گوید: بازار بسته‌ای که همیشه از سوی دولت برای خودروسازان فراهم بوده، برای مدت‌ها انگیزه تولید خودرو با کیفیت و رقابتی را از خودروسازان گرفت. او در ادامه عقیده دارد هنوز هم با وجود رشد واردات خودرو به کشور، خودروسازان نگرانی بابت رقابت ندارند؛ زیرا خودروهای وارداتی فعلی، از نظر قیمت و کلاس، در رده خودروهای داخلی نیستند. غنی‌نژاد در نهایت عقیده دارد ما هیچ‌گاه فضای باز اقتصادی را که برای مثال در چین ایجاد شد برای تولیدکنندگان فراهم نکردیم تا خودروسازان برای رشد خود تلاش کنند.

لیلاز نیز در این زمینه می‌گوید: ما هم در اعمال سیاست‌های کلان اقتصادی و ارتباط با سایر کشورها خوب عمل نکرده‌ایم و هم در سیاست‌گذاری داخلی اشتباهات زیادی داشته‌ایم. این کارشناس مسائل اقتصادی عقیده دارد در چنین شرایطی نمی‌توان با انجام مقایسه‌هایی سطحی از خودروساز یا فعال اقتصادی که عملا عوامل اجرایی هستند انتظار داشت مانند چیزی که در دنیا مشاهده می‌کنیم عمل کنند و سیاست‌های دولت را نادیده گرفت.