خرید یا اجاره خودروهای گذرموقت در ایران تا چندسال پیش صرفا برای گردشگران خارجی که قصد داشتند با خودرو شخصی خود به ایران سفر کنند، مقدور بود و طبیعتا تعداد این گردشگران هم از انگشت‌های دست تجاوز نمی‌کرد. در این میان، در فاصله سال‌های 1396 تاکنون، واردات خودروهای خارجی به کشور طیفی از محدودیت تا ممنوعیت کامل را گذارنده و این موضوع، مشمول خودروهایی هم شده که باید پلاک «گذرموقت» بگیرند.

بر این اساس، آنگونه که معاون فنی و امورگمرکی گمرک کشور می‌گوید، محدودیت‌های کرونایی باعث شد 360 دستگاه خودرو سواری با پلاک گذرموقت، به‌دلیل پایان یافتن مهلت مجاز تردد در کشور و عدم امکان خروج به‌دلیل بسته بودن برخی مرزهای زمینی کشور، تحویل مراجع مربوطه در گمرک‌ها شوند. البته خودروهای گذرموقت از برخی مبادی غیررسمی کشور در مرزهای زمینی، به ایران قاچاق می‌شوند، خودروهایی که معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران تعداد آنها را در 3 سال اخیر 350 دستگاه ذکر می‌کند. با وجود ممنوعیت معامله و حتی رانندگی با خودروهای پلاک‌موقت برای اشخاص غیر، آگهی‌هایی مبنی‌بر معامله این خودروها در فضای مجازی قابل‌رصد است.

کرونا «گذرموقت‌ها» را گیر انداخت

تردد خودروهای گذرموقت در جاده‌های کشور به‌ دنبال ممنوعیت واردات خودرو، شیوع ویروس کرونا و بسته شدن برخی مرزهای کشور به چالشی بزرگ در گمرک تبدیل‌شده و دارندگان این خودروها را نیز به زحمت انداخته است. مهرداد جمال‌ارونقی، معاون فنی و امور گمرکی گمرک، چند روز پیش گفت در حال حاضر بیش از 330 دستگاه خودرو سواری با پلاک گذرموقت و به‌ صورت قانونی در کشور درحال تردد هستند.
این در حالی است که به‌گفته این مقام مسئول، باتوجه به محدودیت‌های ناشی‌از همه‌گیری کرونا، اکنون 360 دستگاه خودرو سواری دیگر با این پلاک‌ها، به‌ دلیل پایان یافتن مهلت مجاز تردد و عدم امکان خروج از کشور به ‌دلیل بسته بودن برخی مرزهای زمینی، تحویل گمرک‌ها شده و برای آنها قبض انبار صادر شده است.

ارونقی گفت: «از سال 1397 تاکنون برای بیش‌از 350 دستگاه خودرو سواری گذرموقت به‌دلیل عدم تحویل خودرو سواری به گمرک اجرایی، گزارش وقوع جرم قاچاق تنظیم و به مراجع ذی‌صلاح ازجمله سازمان تعزیرات حکومتی نیز اطلاع داده شده، این در حالی است که بیشترین پرونده قاچاق برای خودروهای گذرموقت در فاصله سال‌های 1397 تا اردیبهشت 1400، در گمرک‌های کشور، مربوط به گمرک آستارا با 97 فقره پرونده، گمرک بیله‌سوار با همین تعداد فقره پرونده، گمرک دوغارون با 64 فقره پرونده و گمرک بازرگان با 27 فقره پرونده بوده است.»

«گذرموقت‌ها» برای «پولدارها»

اما در شرایطی که تعداد زیادی از این خودروها به‌دلیل شرایط کرونایی در ایران «گیر افتاده‌اند»، زمزمه‌هایی از واگذاری این خودروها به غیر هم به گوش می‌رسد، حال آنکه بر اساس قوانین موجود این خودروها نه تنها قابل‌فروش نیستند بلکه رانندگی با آنها هم توسط شخصی به غیر از شخصی که مجوز دریافت کرده، ممنوع است. زیرا قوانینِ این حوزه تصریح می‌کنند رانندگی با خودروهای گذرموقت، تنها برای واردکننده یا شخصی که اسم او هنگام ورود خودرو به‌عنوان راننده به گمرک داده شده، مجاز است.

همچنین این خودروها قابل‌واگذاری به غیر نیستند و رانندگی دیگران با آنها تخلف محسوب می‌شود.

یک اعلانِ تبلیغاتی در یکی از شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی، مبنی‌بر واگذاری یا اجاره یک خودرو پلاک‌موقت در تهران، خبرنگار روزنامه «دنیای‌خودرو» را کنجکاو کرد تا با آگهی‌دهنده تماس بگیرد. اعلان‌دهنده، یک دستگاه «دوج کرنت» مدل 2009 را آگهی کرده بود که ظاهرا مدت‌ها از ورود آن به کشور با پلاک موقت گذشته است. به‌عنوان متقاضی اجاره خودرو از او پرسیدیم شرایط اجاره چیست؟ آگهی‌دهنده گفت: «هم می‌توانید خودرو را اجاره کنید و هم اینکه آن را بخرید، اما چون مجوزهای تردد خودرو تمام شده، باید برای اجاره هم معادل کل قیمت آن وثیقه بگذارید. بعد از خرید می‌توانید برای تمدید پلاک هم اقدام کنید.»

به گفته او، بسیاری از کسانی که خواهان اجاره خودرو هستند، آن را برای مصارف نمایشی، مانند عکس گرفتن یا استفاده در جشن عروسی اجاره می‌کنند، اما در هرحال، تردد با خودرویی که مجوزهای لازم را ندارد، می‌تواند برای صاحب آن گران تمام شود.

خودروهای گذرموقت چه مجوزهایی می‌خواهند؟

اما در حالت کلی، خودروهای دارای پلاک «گذرموقت»، چه شرایطی برای تردد در ایران دارند؟ بر اساس ماده 141 آیین‌نامه اجرایی قانون گمرکی و تبصره 2 آن،‌ مسافران غیرمقیم ایران می‌توانند با خودرو شخصی خود وارد کشور شوند. این دسته از مسافران، برای دریافت تردد در ایران، باید جواز عبور از کانون‌های جهانگردی در کشور خود را دریافت کنند.

با استفاده از مجوز عبور، مسافران غیرمقیم ایران می‌توانند به مدت 3 ماه و بدون اظهارنامه یا تایید وجه‌الضمان به گمرک از خودرو شخصی خود در کشور استفاده کنند. طبق اعلام گمرک جمهوری اسلامی ایران، این مرکز می‌تواند با توجه به درخواست متقاضی و با داشتن عذر موجه او، مدت استفاده از خودرو را تا پایان مجوز تمدید کند. مسافران در صورتی می‌توانند از این مقررات استفاده کنند که قبل از ورود، حداقل 3 ماه در خارج کشور اقامت داشته باشند.