پیامدهای افت و توقف تولید پرتیراژها در خودروسازان بزرگ کشور

تولید محصولات پرتیراژ خودروسازان در اردیبهشت امسال نسبت به بازه زمانی سال ۹۹ با میانگین افت ۹۲درصدی همراه شده است. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد محصولاتی همچون پژو ۲۰۶ تیپ ۵ یا پژو ۴۰۵ به همراه پنج خودروی پرتیراژ دیگر، در اردیبهشت‌ماه نسبت به بازه زمانی سال گذشته با افت تولید میانگین ۹۲ درصدی روبه‌رو بوده‌اند، این در شرایطی است که خط تولید برخی خودروها همچون پژو تیپ۲ و رانا نیز متوقف شده است.

کاهش تولید خودروهایی که پیش از این به‌عنوان پرتیراژها شناخته می‌شدند و حالا با افت محسوسی مواجه هستند، در حالی رخ داده که قرار بود سال 1400 سال جهش تولید خودرو باشد و حتی وزارت صمت زمستان سال گذشته از بسته‌ای با همین عنوان (جهش تولید خودرو) رونمایی کرد. حالا اما تولید در مسیر دیگری قرار گرفته به‌طوری‌که نه‌تنها محصولات پرتیراژ جهش تولیدی نداشتند بلکه تولید برخی دیگر در اردیبهشت‌ماه متوقف شده است. در همین حین اما خودروسازان تمرکز خود را بر رشد تولید محصولاتی قرار دادند که پیش از این از خودروهای مذکور به‌عنوان کم‌تیراژها یاد می‌شد. به این ترتیب آمار ارائه شده از سوی وزارت صمت نمایانگر این نکته است که خودروسازان از تولید محصولات پرتیراژ به سمت کم‌تیراژها شیفت کردند. 

اما دلایل تغییر مسیر تولید در شرکت‌های خودروساز مشخص و واضح است. خودروسازان از مدت‌ها پیش به‌طور آشکار و نهان با توجه به افزایش زیان انباشته و همچنین زیان تولید، هشدار‌هایی را متوجه سیاستگذار خودرو و شورای رقابت کرده بودند با این حال اما سیاستگذار خودرو بر خواسته خود مبنی بر عدم‌کاهش قیمت کارخانه‌ای پافشاری کرد و از سوی دیگر شورای رقابت نیز به‌عنوان مرجع قیمت‌گذاری خودرو، بر فرمول ابداعی خود در این زمینه تاکید داشت. حالا اما صحبت‌ از زیان انباشته 80 هزار میلیارد تومانی در سال 1400 است و اینکه تولید خودرو برای خودروساز هیچ صرفه اقتصادی ندارد. آمارهای 9 ماهه سال گذشته که سایت کدال منتشر کرد بیانگر آن بود که سه خودروساز بزرگ کشور با زیان 4 هزار و 600 میلیارد تومانی در تولید گروه پژو مواجه بودند؛ این در شرایطی است که این رقم در سال‌جاری به‌طور حتم رشد فزاینده‌ای داشته است به‌طوری‌که مدیر‌کل صنایع حمل و نقل وزارت صمت چندی پیش عنوان کرد که ایران‌خودرو به ازای تولید هر پژو‌پارس حدود 30 میلیون تومان ضرر می‌دهد. 

به این ترتیب آنچه مشخص است با بی‌توجهی سیاستگذار و همچنین شورای رقابت نسبت به وضعیت ضرر و زیان تولید، ظاهرا خودروسازان خود دست به‌کار شده‌اند به‌طوری‌که تیراژ محصولات ضررده را کاهش و تولید خودروهایی که با ضرر کمتری مواجه هستند را در دستور کار قرار دادند. اما این پافشاری ظاهرا پاسخگوی درخواست خودروسازان بوده به‌طوری‌که شورای رقابت به‌نوعی از مواضع پیشین خود کوتاه آمد و قیمت‌گذاری خودرو را با درنظر گرفتن دو بخش ضرر تولید و حاشیه بازار به خودروسازان ابلاغ کرده است. این به آن معناست که خودروسازان پیش از قیمت‌گذاری یک خودرو ابتدا به ضرر تولید و بعد نیز حاشیه سود بازار آن خودرو توجه می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود که همراه با این نوع قیمت‌گذاری، محصولات پرتیراژ در خردادماه با رشد قیمت نسبی روبه‌رو شوند تا بلکه از زیان تولید آنها کاسته شود. اگر از ضرر تولید کاسته شود، رشد تیراژ برای خودروساز توجیه پیدا خواهد کرد و در آمار خردادماه به‌طور حتم شاهد رشد تولید پرتیراژها خواهیم بود. 

آنچه مشخص است تجربه سه سال گذشته نشان‌داده که قیمت‌گذاری دستوری با واهمه از تبعات اجتماعی افزایش قیمت خودرو، نه تنها به نفع خودروساز نبوده بلکه مصرف‌کننده نیز خیری از آن ندیده است. تحمیل قیمت با نادیده گرفتن شرایط سیاسی و اقتصادی کشور و نرخ تورم عمومی، نشان داد که تنها بر زیان انباشته خودروسازان می‌افزاید و از سوی دیگر خودروساز را در افزایش تولید همراه با ضرر، بی‌انگیزه می‌کند. حال با توجه به فرمول جدید قیمت‌گذاری باید شاهد رشد تیراژ باشیم؛ این در شرایطی است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان این حرکت از سوی شورای رقابت و سیاستگذار خودرو می‌تواند به نوعی آخرین ایستگاه دخالت دولت در امور خودروسازی باشد و باید در آینده نزدیک آزادسازی قیمت را به عنوان آخرین تصمیم در دستور کار قرار داد.

 افت تولید پرتیراژها، رشد قیمت بازار

بررسی وضعیت تولید هشت محصول پرتیراژ دو خودروساز بزرگ به‌صورت میانگین حکایت از افت تولیدی حول و حوش 92درصدی در دو ماهه ابتدایی سال‌جاری دارد. آمارهای منتشر‌شده توسط وزارت صمت به تفکیک محصولات پرتیراژ ایران‌خودرو و سایپا نشان می‌دهد تا پایان اردیبهشت 1400 در مجموع بیش از 19هزار و 300 دستگاه از محصولات پرتیراژ خودروسازان در خطوط تولید نهایی شده است که در مقایسه با میزان تولید این خودروها تا پایان اردیبهشت ماه 99 به‌طور میانگین از افتی حدود 92 درصدی حکایت دارد. دو خودروساز بزرگ کشور تا پایان اردیبهشت ماه سال گذشته در مجموع بیش از 37 هزار دستگاه از محصولات پرتیراژ خود را در خطوط تولید تکمیل کردند. افت تولید محصولات پرتیراژ اولین اثر خود را روی قیمت‌های این محصولات در بازار گذاشته به‌طوری‌که شاهد هستیم قیمت محصولات پرتیراژ دو خودروساز بزرگ کشور در کف 28 میلیون تومان (‌مربوط به تیبا صندوقدار‌) و در سقف 133 میلیون تومان (‌پژو 206 تیپ5‌) با قیمت‌های کارخانه‌ای اختلاف دارند. 

در حالی‌که کاهش عرضه این محصولات از سوی خودروسازان در دستور کار قرار گرفته که تقاضا برای محصولات پرتیراژ یا به عبارت دیگر محصولاتی که کف قیمت را در بازار در اختیار دارند همچنان بالاست به همین دلیل توقف عرضه یا عرضه به صورت قطره‌چکانی سبب شده تا نمودار قیمت این محصولات در بازار صعودی شده و شاهد شکاف عمیق قیمتی میان قیمت‌های کارخانه و بازار در این دسته از محصولات باشیم. حال به سراغ وضعیت تولید محصولات پرتیراژ می‌رویم و علاوه بر بررسی آمار تولید آنها نگاهی هم به قیمت این محصولات در کارخانه و بازار می‌اندازیم. در میان 8 محصول پرتیراژ حاضر در بازار خودرو 7 محصول متعلق به آبی‌های جاده مخصوص است و دیگر خودروساز کشور، سایپا با تنها محصول پرتیراژ خود یعنی تیبا صندوقدار در این بخش حضور دارد. از پژو 206 تیپ 2 شروع می‌کنیم. ایران‌خودرویی‌ها از این محصول خود تا پایان اردیبهشت ماه امسال در مجموع بیش از 6 هزار و 700 دستگاه تولید کردند. این میزان تولید در قیاس با وضعیت تولید آن در سال گذشته در همین بازه زمانی از افت تولید حول و حوش 19 درصدی حکایت دارد. آبی‌های جاده مخصوص سال گذشته توانسته بودند بیش از 8 هزار و 200 دستگاه پژو 206 تیپ 2 تولید کنند. بررسی وضعیت قیمتی میان کارخانه و بازار نشان می‌دهد این خودرو در حال‌حاضر از یک فاصله قیمتی 83 میلیون تومانی برخوردار است. 

آبی‌های جاده‌مخصوص این خودروی پرتیراژ خود را در آخرین عرضه 127 میلیون تومان فاکتور کرده بودند اما همین خودرو در بازار با قیمت 210 میلیون تومان از سوی فروشندگان عرضه می‌شود. دیگر عضو خانواده پژو 206 یعنی پژو 206 تیپ‌5 در دو ماهی که از سال جاری گذشته در خطوط تولید ایران‌خودرو دیده نشده، به‌عبارت دیگر عدد صفر در جدول تولید، مقابل نام این خودرو قرار دارد. اما غول آبی جاده‌مخصوص سال گذشته در همین بازه زمانی تولید بیش از 3 هزار دستگاه از این خودرو را انجام دادند. توقف تولید پژو 206 تیپ 5 به آن معناست که در حال‌حاضر تنها مدل سال‌های 98 و 99 در بازار در دسترس خریداران قرار دارد. نگاهی به آخرین لیست قیمتی محصولات ایران‌خودرو نشان می‌دهد آبی‌های جاده‌مخصوص باید این محصول پرطرف‌دار را با قیمت 130 میلیون تومان برای مشتریان خود فاکتور کنند. اما چنانچه متقاضیان این خودرو نتوانند از مسیر کارخانه این محصول را خریداری کنند (با توجه به اینکه در سال 1400 این محصول تولید نشده) باید به بازار مراجعه کنند و مدل سال 99 را با قیمت 263 میلیون تومان خریداری کنند. سومین عضو خانواده پژو 206 یعنی پژو 206 صندوقدار نیز افت سنگین تولید را در بازه زمانی ذکر شده به خود دید. بررسی آمارهای ارائه‌شده توسط وزارت صمت نشان می‌دهد تولید این محصول سدان، افتی نزدیک به 90 درصدی را به خود دیده است. در حالی‌که آبی‌های جاده مخصوص تا پایان اردیبهشت ماه سال گذشته بیش از 2 هزار و 300 دستگاه پژو 206 صندوقدار را در خطوط تولید خود تکمیل کردند اما در سالجاری در همین بازه زمانی تنها 238 دستگاه از این خودرو در خطوط ایران‌خودروی مرکزی تولید شده است‌.  همین افت سنگین تولید، تاثیر منفی روی قیمت این خودرو در بازار داشته است. در حال‌حاضر خریداران این خودروی سدان پیش از رفتن به بازار باید حساب خود را به میزان 263 میلیون تومان شارژ کنند، این نشان‌دهنده فاصله قیمتی بیش از 130 میلیون تومانی است. 

جلوی نام این محصول در لیست قیمتی ایران‌خودرو عدد 132 میلیون تومان قرار گرفته است. به سراغ پژو 405 SLX می‌رویم؛ این محصول نیز در مسیر پژو 206 تیپ 5حرکت کرده و اگر ایران‌خودروی خراسان طی دو ماهی که از سال‌جاری گذشته 27 دستگاه از این خودرو را تولید نمی‌کرد وضعیت تولید این محصول پرتقاضا در بازار مشابه پژو 206 تیپ 5 می‌شد. اما تولید همین 27 دستگاه سبب شده تا افت تولید این خودرو 6/ 99درصد باشد. سال گذشته تا پایان دومین ماه از فصل بهار آبی‌های خراسان بیش از 6 هزار و 800 دستگاه از این خودرو را تولید کردند. فاصله قیمتی میان بازار و کارخانه برای این محصول حدود 112 میلیون تومان است.  ایران‌خودرو این محصول را 109 میلیون تومان به‌فروش می‌رساند اما در بازار 221 میلیون تومان قیمت خورده است. سمند LX نیز به عنوان ارزان‌ترین محصول خانواده سمند افت تولیدی در حدود 69 درصد را به خود دیده است. 

در شرایطی که تا پایان اردیبهشت 99 ایران‌خودرو در سایت‌های مرکزی و تبریز خود در مجموع تولید بیش از 5 هزار و 400 دستگاه از این خودرو را نهایی کرده است شاهد هستیم که طی مدت مشابه از سال جاری حدود هزار و 600 دستگاه از این خودرو در دو سایت یادشده تولید شده است. تولید رانا معمولی نیزهمانند پژو 206 تیپ 5 در بازه زمانی یاد شده متوقف شده است. سال گذشته از این محصول تنها 138 دستگاه تولید شده است. در حال حاضر رانا معمولی مدل سال 99 با قیمت 202 میلیون تومان در بازار فروخته می‌شود. این محصول در آخرین لیست قیمتی ایران‌خودرو دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد که احتمالا تولید مدل معمولی رانا متوقف شده است. دنا معمولی نیز در بازه زمانی یاد شده افتی نزدیک به 60 درصدی را به خود دیده است. سال گذشته از این محصول سدان بیش از 3 هزار و 100 دستگاه تولید شده است اما امسال تولید آن به بیش از هزار و 200 دستگاه کاهش پیدا کرد. قیمت آن نیز شکاف 106 میلیون تومانی میان بازار و کارخانه را نشان می‌دهد. در میان محصولات پرتیراژ تنها تیبا صندوقدار محصول سایپا رشد تولید حدود 19 درصدی را تجربه کرد و کمترین شکاف قیمتی میان بازار و کارخانه (28 میلیون تومان) را در میان محصولات پرتیراژ به نام خود ثبت کرده است.