وظیفه اصلی گیربکس در خودرو، فراهم‌کردن امکان رانندگی با دورهای مختلف و گشتاورهای متفاوت است. از آنجایی که توان و گشتاور پیشرانه در دورهای مختلف متفاوت است، از یک مجموعه چرخ‌دنده با نسبت‌های مختلف در گیربکس استفاده می‌شود تا بتوان حرکت پیشرانه را با قدرت و سرعت مناسب به چرخ انتقال داد. دنده‌ها از کم به زیاد (۱ به بالا) به نسبت سنگین‌تر هستند و ضریب آنها بزرگ‌تر است در نتیجه قدرت و گشتاور پیشرانه را افزایش داده و به چرخ‌های محرک اعمال می‌کنند. اما دنده‌های بالاتر سبک‌تر هستند و ضریب کوچک‌تری دارند. در نتیجه قدرت و گشتاور کمتری را به چرخ انتقال می‌دهند در حالی که سرعت گردش آنها بیشتر است و می‌تواند خودرو را به سرعت‌های بالاتر برساند و در مصرف سوخت صرفه‌جویی کند. برای انتخاب دنده‌ها توسط راننده از دسته دنده و برای درگیر‌شدن دنده‌ها درون خود گیربکس از ماهک و غلاف کشویی استفاده می‌شود. برای حد‌فاصل هر دو دنده عموما یک ماهک، کشویی و غلاف مستقل وجود دارد. به عنوان مثال، دنده ۱ و ۲، دنده ۳ و ۴، دنده ۵ و دنده عقب نیز کشویی و غلاف مستقل خود را دارند. ماهک از طریق یک میله به دسته دنده متصل است و با حرکت دسته دنده، مجموعه کشویی و غلاف آن را حرکت داده و دنده مورد نظر را درگیر می‌کند. کشویی و غلاف این امکان را فراهم می‌کنند که دنده‌ها با سرعت یکسان با هم درگیر شوند. در نتیجه دنده‌ها به نرمی با هم درگیر شده و استهلاک مجموعه پایین می‌آید. خرابی در هر یک از این بخش‌ها، می‌تواند رانندگی را تبدیل به کاری آزار‌دهنده و حتی خطرناک کرده و موجب وارد آمدن خسارت به مجموعه پیشرانه و انتقال قدرت شود. در ادامه به بررسی مشکلات رایج این مجموعه می‌پردازیم.

بد جا رفتن دنده یعنی صرف نیروی زیاد برای حرکت دسته دنده جهت درگیر کردن دنده مورد نظر که عموما با صدا نیز همراه است. بد جا رفتن دنده می‌تواند از خشک شدن میله‌بندی اهرم دسته دنده و یا تابیدگی و زنگ‌زدگی آن ناشی شود. تنظیم نبودن کلاچ نیز می‌تواند موجب بروز این مشکل شود. اگر جا زدن دنده با صدای اضافی چرخ دنده همراه است، ممکن است ماهک آسیب دیده و یا غلاف کشویی و دنده برنجی‌های داخل آن دچار ساییدگی و یا به اصطلاح کچل شدگی شده باشند. اگر بلبرینگ یا بوش ته میل‌لنگ آسیب دیده یا خشک شده باشد، می‌تواند باعث شود که هنگام تعویض دنده، دنده‌ها به هم برخورد کنند.

دلایلی که موجب بد جا رفتن دنده می‌شوند، در ‌گیر‌کردن دنده و دشواری خارج شدن از آن دنده نیز موثرند. تنظیم نبودن و یا خرابی کلاچ، کم‌بودن روغن گیربکس (واسکازین) و یا نامرغوب بودن آن نیز موجب عدم روانکاری مناسب و بروز این مشکل می‌شوند.

گاهی ممکن است بعد از درگیر کردن دنده، موقع حرکت در حالت‌های مختلف گیربکس خود به خود از دنده خارج شده و خلاص شود. ساییدگی خارهای غلاف کشویی، ساییدگی زیاد خود دنده و یا زیادی سفت بودن اهرم‌های دسته دنده می‌توانند گیربکس را به وضعیت خلاص بکشانند. اگر خودروی شما به‌تازگی از تعمیرگاه خارج شده و به این مشکل دچار شده است، احتمال زیاد تعمیرکار پیشرانه و گیربکس را به صورت اصولی مجددا نصب نکرده و پیشرانه و گیربکس هم‌راستا نیستند. در این حالت ممکن است پدال کلاچ نیز دچار لرزش شده و به طور همزمان دسته دنده از حالت درگیر خارج شود. در این شرایط عملا بایستی مجددا گیربکس باز شده و هم‌راستا بودن پوسته فلایول و میل‌لنگ بررسی شود. اگر این دو در یک راستا نباشند، یعنی پیشرانه و گیربکس هم‌راستا نیستند.

خرابی‌های گیربکس می‌تواند چند نوع صدا تولید کند که شامل موارد زیر است:

زوزه کشیدن گیربکس:

وجود ساییدگی و یا هرگونه آسیب، ناهمواری، شکستگی و یا پریدگی در چرخ‌دنده‌ها باعث ایجاد صدای زوزه می‌شود. اگر صدا در حالت خلاص‌بودن گیربکس شنیده می‌شود، احتمالا ناشی از همراستا نبودن موتور و گیربکس یا وجود خلاصی اضافی دنده‌ها باشد. باید در نظر داشت که در خودروهای دیفرانسیل جلو، به دلیل یکپارچه بودن گیربکس و دیفرانسیل، صدای زوزه دیفرانسیل نیز از گیربکس شنیده می‌شود.

سوت کشیدن و جرینگ جرینگ کردن:

خشک شدن و یا خرابی هر یک از بلبرینگ‌ها باعث می‌شود که گیربکس به طور پیوسته سوت بکشد. لقی محورها و یا هزارخاری دنده‌ها نیز باعث شنیده شدن صدای جرینگ جرینگ می‌شود.

صدای درگیری دنده:

این صدا که اصطلاحا به آن آب‌هویج گرفتن گیربکس هم گفته می‌شود، هنگامی به گوش می‌رسد که سرعت دنده‌ها ‌هنگام درگیری یکسان نباشد. تنظیم نبودن کلاچ، تنظیم نبودن اهرم دسته دنده، خرابی ماهک، غلاف کشویی و برنجی‌های و یا تعویض بی‌موقع دنده و یا انتخاب دنده نامناسب با شرایط و سرعت لحظه رانندگی باعث بروز این مشکل می‌شود. توصیه می‌شود که هنگام بررسی صداهای گیربکس، دقت کنید که صدای تولیدی چه نوع صدایی است و در کدام دنده بیشتر است. بدین ترتیب امکان یافتن بخش معیوب ساده‌تر خواهد شد.

منبع:

دنیای خودرو