نگهداری خودرو مهم‌ترین نقش را در طول عمر این وسیله و هزینه‌های آن برای مالک دارد. در مقاله قبل در خصوص روغن‌موتور و اهمیت تعویض به‌موقع آن و لزوم استفاده از انواع مرغوب نوشتیم و تجربه یک دستگاه آزرا را که بر اثر بی‌توجهی به این موارد آسیب دیده بود را بنوشته تحریر در آوردیم. این بار می‌خواهیم به بررسی تسمه تایم و تعویض آن و اشتراک یک تجربه عملیاتی از این بخش مهم از خودرو بپردازیم.

تسمه تایمینگ چیست؟

تسمه تایمینگ تسمه ای است که وظیفه هماهنگ کردن حرکت میل‌لنگ با میل‌سوپاپ را دارد وظیفه میل‌سوپاپ نیز باز و بسته کردن سوپاپ‌ها در زمان مناسب است. جایگیری میل‌سوپاپ نیز در خودروهای مختلف متفاوت است. ولی معمولاً این قطعه در سرسیلندر قرار دارد. تسمه تایم نیرو را از دنده تایمینگ سر میل‌لنگ گرفته و به دنده تایمینگ میل‌سوپاپ انتقال می‌دهد. جایگیری صحیح تسمه تایم نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و اگر تسمه تایم یک یا چند دندانه جابجا شود زمان باز بودن سوپاپ‌ها به هم ریخته و در کار موتور اختلال پیش می‌آید.

مسئله بعدی میزان سفتی تسمه تایم است که معمولاً با استفاده از هرزگرد تنظیم می‌شود و سفت کردن بیش از اندازه آن سبب تولید صدای زوزه در موتور و کاهش راندمان می‌شود.

ابعاد تسمه تایم بسته به نوع خودرو متفاوت است ولی در ساده‌ترین حالت یعنی SOHC تسمه تنها به فولی سر میل‌لنگ و فولی میل‌سوپاپ وصل است و در حالت ِ DOHC تعداد میل‌سوپاپ به دو عدد افزایش یافته است. در برخی خودروها و اکثرا شش سیلندرها نیز زنجیر تایم جایگزین تسمه تایم شده که خود مبحث جداگانه است. البته استثنائاتی نیز وجود دارد برای مثال میتسوبیشی پاجرو با وجود داشتن موتور شش سیلندر وی شکل زنجیر تایم ندارد و از تسمه تایم استفاده می‌کند که البته سبب کارکرد نرم‌تر موتور شده است. لازم به ذکر است که در خودروهای سنگین بجای تسمه یا زنجیر از دنده تایمینگ استفاده می‌شود البته دنده تایمینگ در بعضی خودروهای سواری و موتورسیکلت‌های دهه 70 نیز به چشم می‌خورد.

عواقب تعلل در تعویض تسمه تایم

تسمه تایم معمولاً پس از فرسوده شدن دچار پارگی می‌شود. در بهترین حالت پاره شدن تسمه تایم می‌تواند تنها سبب خاموش شدن خودرو شود و با مراجعه به تعمیرگاه می‌توان به‌راحتی نسبت به تعویض آن اقدام کرد اما میزان خسارت بسته به نوع طراحی موتور متفاوت است و در برخی خودروها در صورت پارگی تسمه تایم سبب کج شدن سوپاپ‌ها می‌شود که برای رفع آن نیاز به باز کردن کامل سرسیلندر است. دلیل این امر نیز این است که با پاره شدن تسمه، زمان باز بودن سوپاپ‌ها به هم خورده و چند تایی از سوپاپ‌ها در زمان رسیدن پیستون به نقطه مرگ بالایی باز می‌مانند که در این حالت پیستون با برخورد با سوپاپ سبب کج شدن آن می‌شود و یا حتی در برخی از موارد دیده شده که در اثر ضربه پیستون به سوپاپ خود پیستون دچار شکستگی می‌شود.

چندی قبل یک دستگاه پژو 206 صندوقدار با موتور 1.6 لیتری به تعمیرگاه مراجعه کرد که به دلیل پارگی تسمه تایم موتور از کار افتاده بود. با باز کردن سرسیلندر مشاهده شد که 8 عدد از 16 سوپاپ خودرو با پیستون برخورد کرده و کج شده‌اند. پیستون نیز در محل برخورد آسیب جزئی دیده بود. از این رو ما جهت برطرف کردن مشکل پروسه باز کردن سر سیلندر را پیش گرفتیم بعد باز کردن و خارج کردن مجموعه ی سرسیلندر از روی بلوکه سیلندر جهت تعمیرات لازم روی سرسیلندر اقدام کردیم. اقدامات انجام شده شامل موارد زیر بود:

بازدید تایپیت های هیدرولیکی

بازدید گیت و سیت سوپاپ‌ها

بازدید سوپاپ‌ها از لحاظ نشتی و آب‌بندی بودن با سیت و تعویض سوپاپ‌های کج شده

بازدید کف سرسیلندر از لحاظ تاب‌دیدگی

و اقداماتی که روی بلوک سیلندر انجام شد نیز به شرح زیر می‌باشد:

بازدید پیستون‌ها و حصول اطمینان ازلحاظ وجود شکستگی

چک کردن میزان خلاصی پیستون در داخل سیلندر

پس از برطرف کردن معایب فوق و در مرحله آخر نیز با جایگزینی تسمه تایم و هرزگرد و تسمه سفت کن جدید کار تعمیرات خودرو به اتمام رسید.

محل قرارگیری تسمه تایمینگ

سرسیلندر قبل و بعد از برداشتن میل‌سوپاپ‌ها

نحوه ی خارج کردن استکان تایپیت هیدرولیکی با استفاده از آهن‌ربا

بررسی استکان تایپیت های هیدرولیک

بازماندن سوپاپ‌ها بر اثر کج شدن

محل برخورد پیستون با سوپاپ

تسمه تایم پاره شده

سوپاپ‌های کج شده در کنار سوپاپ‌های سالم

سوپاپ کج شده بر اثر ضربه

هزینه این تعمیرات روی 206 TU5 حدود یک میلیون و دویست هزار تومان برای مالک خودرو تمام شد حال آنکه اگر مالک نسبت به تعویض به‌موقع تسمه تایم اقدام می‌کرد هزینه پرداختی حداکثر 250 هزار تومان می‌شد. که این تفاوت هزینه اهمیت لزوم توجه به سرویس‌های دوره ای را نشان می‌دهد. برای 206 TU5 معمولاً تسمه تایم باید در کیلومتر 65000 کیلومتر و یا هر 5 سال یک‌بار تعویض شود که در خودروی مورد بحث راننده تا 120000 کیلومتر تسمه را استفاده کرده بود که ریسک بزرگی است. اما این کیلومتر تعویض در خودروهای مختلف متفاوت است و ما برحسب تجربه کار کیلومتر تعویض تسمه تایم چند خودروی مختلف بازار کشور را در جدول زیر برای شما می‌آوریم البته این کیلومترها ممکن است متفاوت با کاتالوگ خودرو باشد اما با شرایط آب و هوایی و ترافیکی شهر تهران این کیلومترها کیلومتر مناسبی برای تعویض تسمه تایم است:

نوع خودرو کیلومتر تعویض تسمه تایم

میتسوبیشی پاجرو 1992_2008 100000

میتسوبیشی گالانت 1992_1993 85000

میتسوبیشی لنسر 1990_1993 90000

هیوندای آوانته 100000

هیوندای ورنا 65000

کیا ریو 65000

مزدا 323 70000

تویوتا کرولا 2005_2012 90000

فولکس‌واگن کدی 85000

فولکس‌واگن گل 85000

پژو 206 TU3 1.4 لیتری 70000

پژو 405 60000

پراید 100000

رنو مگان 2000 60000

رنو لوگان (تندر) 40000

سیتروئن زانتیا 65000

در پایان از آقای سعید صادقی مدیریت تعمیرگاه نیوسنترال تهران بابت همکاری در نگارش این مقاله و ارائه اطلاعات فنی تشکر می‌کنیم.

نوشته و عکس: حسین ریاحی