هم‌اکنون گزینه‌های بسیار کمی برای خانواده طبقه متوسط در میان خودروهای موجود در بازار ایران وجود دارند. افزایش قیمت در سال‌های اخیر هم سبب کاهش قدرت انتخاب برای قشر متوسط شده است. پراید شاید همچنان برای خیلی‌ها در دسترس باشد اما ایمنی پایین این خودرو، سبب شده برخی‌ها به گزینه‌های بهتری فکر کنند. در میان گزینه‌های موجود، برخی به دو گزینه می‌رسند که یکی رانا با قیمت حدود 32میلیون تومان است که می‌توان آن را پژو 206 صندوقدار ارزان‌سازی شده نامید و دیگری تیبا است که احتمالا بتوان آن را با قیمتی بین 25 تا 28میلیون تومان (قیمت با توجه به تفاوت تیپ‌ها) پراید ارتقا یافته دانست. اما کدام یک از این دو خودرو گزینه‌های بهتری برای خرید هستند؟

رانا و تیبا از کجا آمدند؟

رانا عملا ادامه طرح پیکان جدید است که از سال 82 پیگیری می‌شد و در نهایت به رانا ختم شد. خودرویی که روی پلت فرم پژو 206 طراحی شده است این اتفاق چنان آشکار است که اگر دست خود را در عکس رانا بر روی صندوق عقب و قسمت جلو خودرو بگذارید کاملا پژو 206 را خواهید دید. عده‌ای معتقدند این خودرو زیبا‌تر از پژو 206 است و عده‌ای پژو 206 را زیبا می‌دانند. اما در آن سو تیبا هم خودرویی بود که طرح آن، سال‌ها در آرشیو سایپا خاک می‌خورد. قرار بود قیمت تیبا زیر ده میلیون تومان باشد اما پس از ورود به بازار قیمت این خودرو بسیار بیشتر از 10 میلیون تومان شد. مهرداد بذرپاش مدیرعامل آن زمان سایپا، طرح ساخت این خودرو را از بایگانی پروژه‌های نیمه کاره رها شده سایپا بیرون آورد و اجرا کرد .روز ۲۳ آذر ماه ۱۳۸۷ خودرویی که آن را مینیاتور می‌نامیدند و بعد‌ها به تیبا تغییر نام داد، با عنوان نخستین خودروی ملی سایپا رونمایی شد.

اما آنچه ایرانی بودن این خودرو را تا حد زیادی زیر سوال برد کمک گرفتن از مشاوران ایتالیایی، آلمانی و کره‌ای و استفاده از قطعات خودروهای دیگر مانند پراید، ریو و تندر ۹۰ در ساخت این خودرو بود. با این همه برخی مدیران آن زمان سایپا خودرو را کاملا ایرانی می‌دانستند و از آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های صنعتی چند سال اخیر نام برده‌ بودند. دکتر زارعی مدیر مرکز تحقیقات سایپا در زمان طراحی خودرو، تیبا را یک خودروی کاملا ایرانی با یک پلت فرم کاملا جدید می‌دانست. او در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان این محصول را ایرانی و کاملا جدید خواند در حالی که که موتور، گیربکس و سیستم ترمزش ارتقا یافته پراید است، اکسلش با کمی تغییر از کیا ریو گرفته شده و بخش زیادی از طراحی بدنه‌اش هم توسط استودیو طراحی ایتال دیزاین در کشور ایتالیا انجام شده است، گفته بود: قطعات این خودرو ممکن است از خودروهای دیگر (کری اوور) گرفته شده باشد اما با تغییراتی که مهندسان سایپا برای هماهنگ کردن و تغییر دادن این مجموعه‌ها به هم داده‌اند یک پلت فرم جدید شکل گرفته است. پلت فرمی که متعلق به شرکت سایپاست و در سال‌های آینده خودروهای دیگری نیز بر روی این پلت فرم طراحی خواهد شد. او درباره طراحی این خودرو اینگونه توضیح داده بود: کار بر روی این خودرو ابتدا در حدود سال ۷۵ با نام اس ۸۱ توسط یک تیم در سایپا بر روی پایه پراید آغاز شد.

سپس طراحی توسط یک تیم ایتالیایی تکمیل شد. اما این پروژه در سال ۸۳ کنار گذاشته شد و مهندسان سایپا این طرح جدید را از حدود سال 85 دوباره آغاز کردند و در طراحی بخش‌هایی از آن خودرویی که توسط تیم ایتالیایی انجام گرفته بود بویژه قسمت عقب آن تغییراتی را دادند. علی رضا محمدزاده ،کارشناس طراحی خودرو معتقد است طراحی این خودرو بی‌شباهت به بسیاری از خودروهای چینی نیست و می‌گوید: تیم ایتالیایی قسمت جلو خودرو را بسیار خوب طراحی کرده اما قسمت عقب چندان چنگی به دل نمی‌زند. در قسمت تزئینات داخلی نیز به راحتی می‌توان ردپای تندر ۹۰ و پراید و ریو را دید. گویی طراحان، قسمت‌های مختلف این چند خودرو را با هم مخلوط کرده‌اند. از نظر فنی رانا و پژو 206 صندوقدار کاملا شبیه هستند تنها نقطه متفاوت ارزان‌سازی انجام شده بر روی راناست. خودروی تیبا هم بیشتر بر پایه ریو و پراید است. هزینه طراحی و ساخت هر دو خودرو نیز نزدیک به هم و در حدود 120 میلیون دلار است. بر اساس گفته مجید شیخانی، قائم مقام پیشین ایران خودرو زمانی که قیمت رانا قرار بود 11 میلیون تومان باشد قیمت تمام شده رانا حدود 8/ 5 میلیون تومان بود اگر این نسبت همچنان حفظ شده باشد قیمت تمام شده این خودرو هم‌اکنون باید چیزی در حدود 24 میلیون تومان باشد. در زمان رونمایی اعلام شده بود باید 100 هزار دستگاه از این خودرو تولید شود تا هزینه طراحی آن بازگردد. این مورد تقریبا درباره تیبا نیز صدق می‌کند.

طراحی

طراحی رانا ساده است و تا حدودی ایران‌خودرو سعی کرده در این خودرو سنت سورن را دنبال کند. جلو خودرو شباهت زیادی به مدل‌های آئودی دارد که گویی با طرح‌های پژو ترکیب شده است. البته برخی نیز می‌گویند جلو این خودرو بی‌شباهت به فیات پالیو نیست چرا که مشاوران ایتالیایی این خودرو را طراحی کرده‌اند. از طرفی در طراحی بدنه رانا خطوط بدنه پژو 206 کاملا مشهود است به گونه‌ای که اگر دو دست را در عکس این خودرو روی صندوق عقب و داشبورد بگذارید کاملا پژو 206 را خواهید دید. پس به نظر می‌رسد شرکت ایران خودرو با کمک مشاوران ایتالیایی تنها جلو و عقب خودرو را در بخش بدنه دوباره طراحی کرده است اما تیبا طراحی عجیب در بین خودروهای ایرانی دارد که برخی مانند علی رضا محمد‌زاده، کارشناس طراحی به عنوان جشنواره خطوط از آن یاد می‌کنند و معتقدند که سایپا در طراحی خطوط خودرو اغراق کرده است و برخی خطوط بدنه با هم هماهنگی ندارند. عده‌ای نیز این خودرو را شبیه خودروهای لانچیای ایتالیایی می‌بینند. جالب است این خودرو نیز بنا بر اعلام رئیس مرکز تحقیقات سایپا با کمک مشاوران ایتالیایی طراحی شده است. با این همه در یک کلام می‌توان گفت رانا ساده‌تر و تیبا طراحی پیچیده و عجیب‌تری دارد. اما باز هم باید دید سلیقه مشتری کدام یک را بیشتر می‌پسندند.

فرمان‌پذیری و تعادل

رانا از سیستم‌های فنربندی توسعه یافته پژو206 بهره می‌برد به گونه‌ای که سیستم تعلیق عقب دوباره طراحی شده و به اصطلاح طراحی بومی تعلیق در ایران است. البته این سیستم با کمک مرکز طراحی پورشه توسعه یافته است. طراحی بدنه خودرو نیز به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد بطور مناسب به زمین بچسبد چرا که گرانیگاه‌های خودرو نزدیک به زمین است. در تیبا از ترمز توسعه یافته پراید و سیستم فنر‌بندی ریو و فرمان توسعه یافته پراید بهره گرفته شده، و به نظر گرانیگاه و ارتفاع خودرو زیاد بالا است که سبب پایین آمدن تعادل خودرو خواهد شد.

قوای محرکه

رانا دنده‌ای با قیمت 32 میلیون تومان با موتور پژو 206 تیپ پنج (tu5) با قدرت 105 اسب بخار عرضه می‌شود. موتور تیبا با کمک شرکت آلمانی FEV توسعه یافته است. موتور تیبا بر پایه موتور پراید بوده که محفظه احتراق آن کوچک شده و حجم موتور افزایش یافته تا راندمان موتور افزایش یابد. عدد تراکم موتور 9.7 است که در موتور کنونی پراید حدود 8.5 است. (عدد تراکم هرچه بیشتر باشد بازده بیشتر می‌شود) با این همه هنوز هم موتور تیبا موتور کندی محسوب می‌شود. درباره موتوری می‌توان گفت که رانا سر‌تر از تیبا است اما باید دید عملکرد گیربکس کدام خودرو بهتر می‌تواند از قدرت موتور بهره ببرد. گیربکس تیبا تغییر ضریب داده شده پراید است و حال آنکه رانا از گیربکس تغییر ضریب دنده شده سمند بهره می‌برد. درباره گیربکس تیبا، اطلاعات نشان می‌دهد، نخستین نمونه‌های تولیدی در دنده دو با مشکل مواجه است و از طرفی خوراندن کلاچ پراید و سخت‌تر کردن فنر این کلاچ برای خودرو جدید، پدال کلاچ را به‌شدت سفت و تعویض دنده را مشکل کرده است.

کیفیت و ایمنی

بر اساس اطلاعات گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران که مربوط به کیفیت خودرو‌ها در بهمن سال 1393 است، رانا 24 نمره منفی و تیبا 56 نمره منفی دارد این بدان معنی است که ایراد‌های فنی تیبا بیش از دو برابر راناست. بر اساس ارزیابی همین سازمان در نیمه اول سال 93، از نظر مشتریان هم رانا 658 امتیاز و تیبا 635 امتیاز از 1000 امتیاز دریافت کرده است. برای مقایسه بهتر می‌توان این نتایج را با خودروهایی که این دو خودرو بر روی آنها (پژو 206 صندوقدار و پراید) طراحی شده‌اند مقایسه کرد. در زمینه رضایت مشتریان پژو 206 صندوقدار 699 و پراید 623 امتیاز از 1000 گرفته‌اند. در بررسی کیفی هم به تریتب پژو 206 صندوقدار و پراید 22 نمره منفی و 77 نمره منفی را دریافت کرده‌اند. با این آمار مشخص است تیبا از پراید با کیفیت‌تر و رانا از پژو 206 کیفیت کمتری دارند. اما در نهایت وضعیت کیفیت رانا بسیار بهتر از تیباست. در زمینه ایمنی اما وضعیت تیبا به مراتب ضعیف‌تر است. البته هیچ کدام از این دو خودرو توسط موسسه معتبر و بی‌طرف تست تصادف نشده‌اند ولی با بررسی خودرو‌هایی که این دو محصول بر پایه آنها طراحی شده می‌توان فهمید کدام خودرو ایمن‌تر است. پژو 206 را می‌توان از امن‌ترین خودروهای ایران دانست. بر اساس بررسی سازمان معتبر یور ان کپ پژو 206 از 5 ستاره ایمنی 4 ستاره را دریافت کرده است حالا حتی اگر وضعیت رانا که مشابه 206 است کمی بدتر باشد این خودرو دارای سه ستاره ایمنی است.

اما درباره تیبا اوضاع چندان خوب نیست. پراید که تیبا بر اساس آن طراحی شده بر اساس آمار، یکی از نا امن‌ترین خودروهای ایران است. درباره خودروهای ایمن و غیر ایمن و نقش آنها در مرگ و میر تفاسیر مختلفی ارائه می‌شود. به عنوان نمونه سایپا در بیشتر موارد وقتی عنوان می‌شود پراید حدود 15 درصد مرگ و میر جاده‌ای ایران را به خود اختصاص داده سعی می‌کند اینگونه توجیه کند که چون تیراژ این خودرو بالا است میزان مرگ و میر با این خودرو هم بالا نشان داده می‌شود. در حالی که پژو 206 با تیراژی حدود یک سوم پراید تنها دو درصد از مرگ و میر جاده‌‌ای را به خود اختصاص داده یعنی اگر پراید هم مانند پژو 206 ایمن می‌بود، به جای سالی 15 درصد سالی 6 درصد را به کام مرگ می‌کشید. البته خودرو تیبا که ترکیبی از پراید و ریو است توسط شرکت سایپا در یک موسسه اروپایی مورد تست تصادف قرار گرفته است. فیلم‌های تست تصادف این خودرو نشان می‌دهد درب خودرو هنگام تست باز می‌شود و ستون‌ها و سقف هم تاب بر می‌دارد این تست مشخص می‌کند که وضعیت ایمنی خودرو مناسب نیست و احتمالا به سختی بتواند دو ستاره ایمنی کسب کند البته وضعیت ایمنی خودرو از پراید بهتر به نظر می‌رسد.