چه کسی مدیر بعدی ایران خودرو خواهد شد؟

روز 28 مردادماه سخنگوی دولت در اظهاراتی که برای اغلب شنوندگان غیرمنتظره بود از برکناری مدیرعامل ایران خودرو سخن گفت و درخصوص علت آن به مسائلی همچون تغییر قیمت خودرو و برخی اقدامات عاری از شفافیت اشاره کرد. اما اخباری که همان روز و در ادامه این اخبار منتشر شد، نشان از آن داشت که بحث تغییر مدیرعامل ایران‎خودرو فراتر از این حرف‎ها است و در امتداد اخباری قرار می‎گیرد که پیش از این درخصوص بازداشت برخی مدیران گروه خودروسازی سایپا و نیز بعضی از گردانندگان نمایندگی‎های این گروه انتشار یافته بود.

ساعتی پس از این اظهارات بود که خبرگزاری فارس از بازداشت 2 نفر از مدیران گروه صنعتی ایران‎خودرو خبر داد و اعلام کرد از روز 27 مردادماه یک تیم بازرسی در بخش مالی ایران‎خودرو مستقر شده است. این خبر، حاوی این گزاره نیز بود که یکی از معاونان ایران‎خودرو و یکی دیگر از مدیران این شرکت نیز طی روزهای گذشته از سمت خود برکنار و سپس بازداشت شده‌اند.

برخی کارشناسان، موج بازداشت‎های خودرویی را که طی روزهای اخیر به نمایندگان مجلس رسیده است با برنامه خصوصی‎سازی ایران‎خودرو و سایپا و شفاف‎سازی‎هایی که مقدمه این خصوصی‎سازی است، مرتبط می‎دانند.

چرایی بازداشت هاشم یکه ‎زارع

بنا بر اخبار خبرگزاری‎های رسمی، چندی پیش حساب هاشم یکه‎زارع، مدیرعامل ایران‎خودرو مسدود شد. این اقدام براساس دستورالعمل اداره دعاوی حقوقی بانک مرکزی و حکم قضایی بازپرس شعبه ۱۴ ناحیه ۲۸ دادسرای عمومی و انقلاب تهران در مورد پرونده مدیرعامل گروه صنعتی ایران خودرو صورت گرفت. در نامه‌ای که بانک مرکزی به تمام بانک‌ها زده بود، دستور مسدود شدن تمام حساب‌های هاشم یکه‌زارع (مدیرعامل شرکت ایران خودرو) صادر شد تا هیچ‎گونه خدمات بانکی به وی ارائه نشود. اما خبری که شب‌هنگام 28 مردادماه منتشر شد، صریح و بی‎پرده بود؛ «هاشم یکه‎زارع، مدیرعامل گروه صنعتی ایران‎خودرو عصر امروز در دفتر کار خود بازداشت شد.»

یکه‎زارع حوالی ساعت ۱۷ همان روز درحالی‎که در محل کار خود حضور داشت، با حکم قضایی توسط ضابطان دستگاه قضا بازداشت شده بود. یک روز پس از انتشار این خبر، سخنگوی قوه قضائیه با تایید بازداشت مدیرعامل ایران خودرو، درباره چرایی دستگیری و بازداشت هاشم یکه‎زارع و دستور ویژه رئیس دستگاه قضا برای بررسی تخلفات شرکت‌های خودروساز، توضیحاتی ارائه کرد.

غلامحسین اسماعیلی اظهار داشت: «مدیرعامل سابق ایران‎خودرو بر اساس گزارش‌های ضابطین به مرجع قضایی تحت تعقیب قرار گرفت و اقدامات اولیه انجام شد و دیشب نیز تحت نظر بود و دو نفر دیگر از دست‎اندرکاران این مجموعه هم بازداشت هستند.»

سخنگوی دستگاه قضا همچنین گفت: «به لحاظ این‎که شب عید بود، تحقیقات ناقص بوده و تحقیقات تکمیلی انجام نشده است. براین اساس و در راستای تسریع فرایند رسیدگی و صدور قرار تامین مناسب، ضابطین قوه قضائیه روز دوشنبه ۲۹ مرداد در محل کار مدیرعامل ایران‎خودرو حاضر شدند و از صبح مشغول انجام تحقیقات و بررسی در مورد این پرونده شدند و فرایند قضایی در گام‌های اولیه قرار دارد.»

به گفته اسماعیلی، بازداشت مدیرعامل سابق ایران خودرو یا اتخاذ هرگونه تصمیم دیگری در این پرونده، منوط به اقدامات صورت‎گرفته از ناحیه بازپرس پرونده است.

سخنگوی قوه قضائیه در پاسخ به سوال دیگری درباره تخلفات شرکت‌های خودروساز مانند افزایش قیمت‌ها، تحویل با تأخیر خودروها و اخبار مطرح‎شده مبنی بر هزینه‎های غیرمتعارف گذشته برای طراحی یا اعمال تغییر در طراحی برخی خودروها گفت: «بارها اعلام شد هر جا با وقوع اعمال مجرمانه مواجه شویم، به‎ویژه جایی که جمع زیادی از شهروندان ما از اعمال مجرمانه متضرر می‌شوند، بدون هیچ گونه اغماضی و در اسرع وقت اقدامات قضایی را انجام می‌دهیم. البته برخی از این مسائل ممکن است واجد وصف مجرمانه نباشد یا در صلاحیت تعزیرات باشد، اما ما در ارتباط با مسائل کیفری این موضوع، ورود کرده‌ایم.»

اسماعیلی تاکید کرد: «علاوه بر این، رئیس قوه‌ قضائیه دستوری به سازمان بازرسی کل کشور داده تا در حوزه خودروسازان و اجحافی که در حق مردم شده است، مانند تاخیرها و تحویل خودروهای ناقص و افزایش قیمت ورود کند و ان‌شاءالله بعد از ارائه گزارش سازمان بازرسی، اگر لازم شد در قالب همین پرونده یا به صورت مستقل مورد رسیدگی قرار می گیرد.»

کارنامه «عیان» یکه‎زارع

یکه‎زارع ایران‎خودرو را در سال 92 با خودروهای ناقص کف پارکینگ تحویل گرفت و اکنون نیز ایران‎خودرو را در حالی ترک گفت که خودروهای ناقص به کف کارخانه بازگشته بودند. هرچند سیر تحقق برجام کمک کرد تا در آن زمان خودروهای ناقص از کف پارکینگ ایران‎خودرو جمع شود و خودروسازان خارجی به ایران بازگردند، اما این بازگشت با خروج آمریکا از برجام تبدیل به حضوری مستأجل برای خودروسازان خارجی در ایران شد و شاید مهم‎ترین حاصل آن داخلی‎سازی خودرو 301 بدون حضور فرانسوی‎ها در ایران بود.

مقارن با دوران مدیرعاملی یکه‌زارع، تیراژ محصولات خودروسازان داخلی اعم از ایران‎خودرو، سایپا، بهمن، کرمان و مدیران بالا رفت که به شرایط حاصل از برجام بازمی‎گشت. بدین ترتیب محصولاتی مانند دنا، دانگ‎فنگ، هایما و پژو۲۰۷ صندوقدار نیز به سبد محصول ایران‎خودرو اضافه شدند. اما برخلاف رویه گذشته که برخی سایت‎ها با دستورات بالادستی در کشورهایی همچون ونزوئلا و سوریه و... یا برخی شهرستان‎ها ایجاد می‎شدند، ایجاد سایت‌های خارجی و شهرستانی ایران‎خودرو جز یک مورد در جمهوری آذربایجان آن هم با سرمایه‎گذاری طرف خارجی متوقف شد.

یکه‌زارع ابعاد ساپکو (شرکت طراحی و تامین قطعات ایران خودرو) را نیز کوچک کرد که با استقبال برخی کارشناسان صنعت خودرو مواجه شد، کارشناسانی که معتقد بودند چنین زیرمجموعه‎هایی با این حجم در خودروسازی جهان مرسوم نیستند.

صورت‌های مالی ایران‎خودرو نشان می‎دهند پس از نزدیک به 6 سال مدیرعاملی یکه‎زارع با حجم عظیمی از بدهی و زیان انباشته تحویل داده شده که با توجه به وضعیت پیش‎آمده برای صنعت خودرو و رقم خوردن همین شرایط در سایپا، نمی‎توان او را در این خصوص مقصر قلمداد کرد.

صنعت خودرو که در نوک پیکان تحریم‎های اخیر آمریکا قرار گرفته است، در یک سال و نیم اخیر با مشکلاتی همچون قطع همکاری شرکای خارجی، موانع تحریمی واردات مواد اولیه و قطعات مورد نیاز اعم از تحریم مستقیم خودروسازی و نیز تحریم‎های بانکی و حمل‎ونقلی (کشتیرانی)، جهش نرخ ارز و چندبرابر شدن هزینه‎های تولید مانند مواد اولیه و قطعات داخلی و خارجی و متعاقب آن قیمت تمام‎شده، ‌نبود نقدینگی و زیان انباشته به‎واسطه قیمت‎گذاری دستوری تا اواخر سال گذشته و همچنین پیش‎فروش‎های تکلیفی روبه‎رو بوده است که شرایط بی‎سابقه‎ای را برای این صنعت رقم زده است.

موج بازداشت‎های خودرویی به نمایندگان مجلس رسید

حال اما تازه‎ترین اخبار رسیده حاکی از بازداشت دو نماینده مجلس در ارتباط با پرونده فروش خودرو است. سخنگوی قوه قضاییه با تایید این خبر گفت: «این دو نماینده در ارتباط با پرونده‌ای که در خصوص فروش محصولات شرکت سایپا از مدت‌ها قبل در دادگستری و دادسرای تهران تشکیل شده بود، بازداشت شدند.»

غلامحسین اسماعیلی افزود: «این دو نماینده در فرآیند تحقیقات دادسرا مکررا احضار شده بودند و از آن‌ها تحقیقات لازم به عمل آمده بود.»

به گفته وی، قرار تامین در این خصوص صادر شده است اما این نمایندگان نتوانسته‎اند وثیقه تعیین‎شده را بسپارند و بازداشت شده‎اند. بر این اساس، هرگاه این دو نماینده وثایق موردنظر را ارائه کنند، تا زمان رسیدگی دادگاه، آزاد خواهند شد. از سوی دیگر، رئیس سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولید کنندگان نیز از معرفی ۶ خودروساز به سازمان تعزیرات خبر داده است.

عباس تابش گفته است: «این ۶ خودروساز به دلیل تخلف در قیمت خودروها به این سازمان معرفی شده‎اند. یکی از این شرکت‌ها نیز برای کارت طلایی، الحاقیه‌ای اضافه کرده بود که بر این اساس هزینه کارت طلایی هم افزایش می‌یافت که کل مصوبه شرکت مربوطه در این باره باطل شد و دیگر الحاقیه‌ای به کارت طلایی اضافه نخواهد شد.»

چه کسی ایران‎خودرو را تحویل خواهد گرفت؟

در چنین شرایطی باید دید کدام یک از گزینه‎های احتمالی جانشینی هاشم یکه‎زارع همچون عباس علی‎آبادی (مدیرعامل مپنا)، منوچهر منطقی (مدیرعامل اسبق ایران‎خودرو، دبیر فعلی ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست‎جمهوری و دبیر شورای راهبردی برنامه ملی آینده نگاری علم و فناوری در صنعت خودرو)، حسن وفادار ینگجه (نماینده شرکت تعاونی کارکنان سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در هیات‎مدیره ایران‎خودرو)، بهزاد اعتمادی (معاونت صنایع ریلی سازمان گسترش و صنایع نوسازی)، عادل پیرمحمدی (معاون تحقیقات و مهندسی ایران‌خودرو)، علی شیخ‌زاده (قائم‌مقام مدیرعامل سایپا در امور تولید)، جواد نجم‎الدین (مدیرعامل اسبق ایران‎خودرو)، رمضانعلی پورمجیب (مدیرعامل اسبق مگاموتور) که نامشان در محافل گوناگون به میان آمده است، فارغ از ابراز تمایل یا بی‎میلی خودشان در نهایت حاضر می‎شوند این گروه صنعتی را با انبوهی از مشکلات مانند نبود نقدینگی، بدهی به بانک‎ها و قطعه‎سازان، زیان انباشته، تعهدات معوق و خودروهای ناقص کف کارخانه تحویل بگیرند.