زمان جراحی صنعت خودرو ایران فرا رسیده است

چند سالی است صنعت خودرو و دو خودروساز بزرگ کشور به دلایل مختلف ازجمله مشکلات مدیریتی در خودروسازی‌ها و مشکلات مربوط به دخالت‌های نادرست از خارج خودروسازی‌ها دچار زیان‌دهی شده‌اند، زیانی که سال‌به‌سال بر میزان آن افزوده می‌شود اما همچنان راه‌حلی برای رهایی از آن پیدا نشده است.

در همین زمینه، در ادامه گفت‌وگو با دکتر مهرداد مظفری که چندسالی است درزمینه دلایل شکست کسب‌وکارها فعالیت می‌کند، به سه «میم» بسیار مهم در صنعت خودرو رسیدیم. مظفری که مشاور مدیریت و توسعه کسب‌وکار است، در این خصوص معتقد است صنعت خودرو دارای سه «میم» مهم به نام‌های «مساله»، «مشکل» و «معضل» است.

مساله و مشکل به دست خودروساز و دولت حل می‌شود، اما ورود صنعت خودرو به «میم» معضل باعث خواهد شد این صنعت بسیار مهم برای احیا و نجات نیازمند ورود حاکمیت و تصمیم‌گیری سران سه قوه باشد. در ادامه به بررسی این سه «میم» و واکاوی معضلات صنعت خودرو از زبان مهرداد مظفری می‌پردازیم.

سه «میم» صنعت خودرو

مدلی دارم به نام «سه‌ میم» که ساختار صنعت خودرو را در آن بحث و بررسی می‌کنم؛ صنعت خودرو «سه‌میم» اساسی دارد که شامل مساله، مشکل و معضل است، اما مدیران اجرایی گاه دید آستیگمات به آن‌ها دارند. مساله صنعت خودرو کشور ازجمله مواردی است که راه‌حل دارد؛ یعنی در یک طرف معلوم و در یک طرف مجهول وجود دارد. به‌طور کلی بسیاری از مسائل صنعت خودرو راه حل و جواب دارند. اما صنعت خودرو در «میم» مربوط به مشکل یا مشکلات، راه‌حلی ندارد. در این بخش، صنعت خودرو نیازمند یک رویکرد مناسب است. در غیر این صورت برخی مشکلات صنعت خودرو جواب ندارد. 

«مساله» و «مشکل» به دست خودروساز و دولت حل می‌شود

اگر صنعت خودرو مساله داشته باشد، خودروساز می‌تواند آن را به‌تنهایی حل کند. به‌عنوان مثال اگر نیاز به نیروی انسانی ماهر و متخصص دارد، می‌تواند با تاسیس دانشگاه و آموزشگاه، این مساله را حل کند. اگر توان رقابتی محصول آن کم باشد، می‌تواند با گرفتن مشاوره و اقدامات تبلیغی و ترویجی تغییراتی در فروش و توان رقابتی محصول ایجاد کند. اگر فروش محصولات کم است، می‌تواند شرایط فروش محصول و تخفیف‌های بیشتری در نظر بگیرد.

«میم» مشکل و نیاز به تصمیم جمعی

در سطح بالاتر یعنی «مشکل» نیاز به همفکری دیده می‌شود. اگر خودروساز به قطعه‌ساز بدهی سنگین داشته باشد اما برای تأدیه آن نقدینگی ندارد، این مشکل باید با اقدام هیات دولت یعنی جمع تلاش وزارت صمت و مجلس شورای اسلامی حل شود. به‌عنوان مثال، در مواجهه با کمپین نخریدن خودرو یا مذاکره با خریدار خارجی یا جوینت‌ونچر نیاز به مداخله وزارت صمت و حمایت‌های مجلس است.

«میم» معضل و ضرورت ورود حاکمیت 

اما وقتی صنعت خودرو دچار معضل باشد، نیازمند مواجهه و اقدام در سطح حاکمیت و کلیت نظام هستیم. یعنی باید سران سه قوه نظرات را تجمیع کنند و به احیای صنعت خودرو بپردازند. در این سطح، کلمه پلاس (+) مصداق دارد؛ یعنی سطح چالش خودروساز زیان انباشته + بدهی رو به افزایش و شرکت‌های متعدد زیان‌ساز و بی‌کیفیتی محصول و... است.

به‌عنوان مثال، وقتی فردی مشکلات چربی‌خون، تنگی نفس و اختلال حرکتی و... را باهم دارد، نمی‌تواند در یک درمانگاه ساده درمان شود. بلکه نیاز به حضور در کلینیک تخصصی و کمیسیون پزشکی دارد و باید تحت‌نظر یک تیم پزشکی به درمان بپردازد.  

اَبَرمعضل‌هایی که وزارت صمت نمی‌تواند حل کند

درحال‌حاضر صنعت خودرو دچار اَبَرمعضل‌هایی است که فقط در سطح حاکمیت و کلیت نظام با اراده‌ای مستحکم قابل‌حل است. وزارتخانه مربوطه، به تنهایی امکان حل معضلات صنعت خودرو را ندارد و تجربه AIB در آمریکا هم که در قسمت‌های قبلی به آن اشاره کردیم، همین نکته را نشان می‌دهد. 

شرکت‌های خودروساز سهامدارانی دارند و گفت‌وگوی ما نباید بازار بورس را حتی برای یک نفر متشنج کند. بنابراین، به‌عنوان یک کارشناس مسائل استراتژیک معتقدم در بیان هر حرفی باید مراقب بازار باشم اما باید حقیقت را هم بگویم. امروز زمان جراحی و بازمعماری صنعت خودرو است. درحال‌حاضر به بالاترین سطح چالش یعنی ابرمعضل در صنعت خودرو رسیده‌ایم؛ وزارت صمت به‌تنهایی اختیار اقدام برای حل معضلات را ندارد، اما مسئول است به همراه خودروساز، مساله را تبیین و بیان کند و سطوح عالی نظام را آماده توجه و تمرکز بر تغییر شرایط صنعت خودرو ایران کند.

هپکو و شرکت‌های شستا در کدام سطح چالش هستند؟

مشکلات این شرکت‌ها را باید هیات دولت حل کند، اما حل نمی‌شود و به زمان دیگری موکول می‌شود. این شرکت‌ها به‌اصطلاح «درمانده» شده‌اند. چراکه شرکت هپکو توان تولید و توان باز احیای خود را از دست داده و حد مواجهه و اقدام آن در سطح حاکمیتی است.

آبی‌ها و نارنجی‌های خودروساز در سطح «میم» معضل 

خودروسازان آبی و نارنجی ما در سطح معضل قرار دارند. اما روش مواجهه خودروسازان در این شرایط چیست؟ مجلس طرحی را به‌عنوان طرح ساماندهی بازار خودرو مصوب کرده، در این طرح مواردی برای ساماندهی صنعت خودرو طرح شده است اما به نظر می‌رسد جامعیت یا شمولیت مورد نیاز و مورد انتظار ما برای احیای صنعت خودرو ندارد و نیاز به تقویت بیشتری دارد؛ یعنی جامعیتی که بتواند طرف عرضه‌وتقاضا را کاملا پوشش دهد، مشکلات تولید را حل کند، ندارد.  چراکه این طرح برای بازار صنعت خودرو طراحی شده و شاکله طرح با جامعیتی که در AIB (طرح نجات صنعت خودرو آمریکا) یا TARP داریم، بسیار متفاوت است و نیازمند به تلاش بیشتری هستیم.

عدم طراحی برنامه جامع برای خودروسازان توسط دولت

موضوع دوم این‌که دولت برنامه نسبتا جامعی را برای خودروسازها طراحی نکرده است. درآخرین جلسات هیات‌مدیره خودروساز در مجمع مورخ ۲۹/۱۲/۹۷، تجدید ارزیابی دارایی‌ها، تعدیل نیروی انسانی و ۱۲۱میلیارد تومان واگذاری املاک را در نظر گرفتند که در برابر زیان انباشته عدد ناچیزی است.  

یعنی برنامه خودروساز برای نجات خود به سطح مسائل و راه‌حل‌های مقطعی و همان ۱۳راه‌حل منتهی نمی‌شود و نتیجه‌اش معلوم است.  هیچ‌کس نمی‌تواند عضوی از بدن خود را قطع کند، مگر به تشخیص پزشک.

اگر نیسان اقدام به تعدیل ۲۱هزار نفر نیرو انسانی کرد، بر مبنای NRP۳ (طرح نجات نیسان) بود که همه هم آن را پذیرفتند. در این شرکت‌ها نیروهای تعدیل‌شده تا مدت مشخصی حقوق دریافت می‌کنند تا در پی همکاری با برخی شرکت‌های کاریابی، کار جدید پیدا کنند.

اقداماتی که خودروسازان برای حل معضل انجام نداده‌اند!

درحال‌حاضر خودروسازان برای مواجهه با این شرایط به واگذاری املاک تا ۱۲۱میلیارد تومان روی آورده‌اند. همچنین تجدید ارزیابی دارایی خواهند کرد تا از شمول ۱۴۱ قانون تجارت خارج شوند. اما خودروسازان به سمت کاهش هزینه تولید، تعدیل نیرو و تعطیلی خطوط تولید برخی محصولات زیان‌ده، ادغام و فروش و انحلال برخی شرکت‌های اقماری صنعت خودرو و بازنگری خط تولید و پایگاه تولید در برخی استان‌ها و... نرفته‌اند. 

معضل صنعت خودرو؛ یکی از ۵ معضل اساسی کشور

می‌توان به‌یقین گفت راه احیا و نجات خودروسازان ایران در شرایط فعلی در سطح حاکمیت و تصمیم‌گیری سران سه قوه است. 

ابتدا باید از سوی سران سه قوه به این موضوع پرداخته شود. نمونه مداخله صد درصدی دولت در آمریکا برای BIG۳ در زمان ریاست‌جمهوری اوباما اتفاق افتاده است. فارغ از این که این صنعت کارآمد است یا نه، دولت باید راهکاری را طراحی کند و با جلب حمایت سران سه قوه، آن را به‌عنوان یکی از ۵ معضل اصلی کشور تا قبل از ۱۴۰۰ مورد توجه و اقدام قرار دهد. 

بنابراین ما باید اول رفع معضل کنیم که مصداق آن هزینه سرسام‌آور، نیروی انسانی مازاد، تجمیع شرکت‌های زیان‌ده، مدیران پیکانی، زیان انباشته و بدهی به سیستم بانکی و بدهی به قطعه‌ساز و... است. 

ما حداقل باید طرح احیای صنعت خودرو را با بحث در اجلاس سران سه قوه آغاز کرده و در کمیته ویژه‌ای طی ۶۰ تا ۹۰ روز طرح نجات صنعت خودرو را با بسته‌های مالی، بیمه‌ای، تولیدی، جوینت‌ونچر و... ارائه کنیم.  

غیر از این عملا نمی‌توانیم پیش‌بینی درستی از صنعت خودرو داشته باشیم. نمی‌توانیم امروز که در سطح معضلات صنعت خودرو هستیم، بازهم با راه‌حل‌هایی نظیر تغییر مدیران عامل، اصرار به پیش‌فروش، تجدید ارزیابی دارایی و... به حیات صنعت خودرو ایران کمک جدی کنیم.