انتخاب سامانه یکپارچه به عنوان روش محبوب عرضه خودرو

وزارت صنعت، معدن و تجارت نتایج نظرسنجی اخیر خودر از طرح های مختلف عرضه خودرو های داخلی را منتشر کرد. این نظرسنجی شامل سوالاتی در موررد شاخص های کنترل قیمت خودرو، موعد تحویل و... بود و مخاطبان می توانستند با چهار گزینه "سامانه یکپارچه"، "قرعه کشی"، "عرضه در بورس کالا" و "هیچ کدام" به سوالات پاسخ دهند.

این نظرسنجی شامل پرسش در مورد 17 آیتم مختلف بود که مخاطبان در 17 آیتم، سامانه یکپارچه را به عنوان بهترین گزینه معرفی کردند. بر این اساس ۱۸ آیتم مختلف در این نظرسنجی مورد پرسش قرار گرفته است که از این میان می‌توان به فاکتورهایی مانند ‌کنترل قیمت خودرو، موعد تحویل، شفافیت در علت‌های عدم احراز، شیوه‌های پشتیبانی و رفع مشکلات عدم احراز، شفافیت آمار و گزارش‌های عرضه خودرو، دسترسی مشتری واقعی به خودرو، توزیع عادلانه خودرو، تنوع در انتخاب خودرو، سرعت و کیفیت سامانه، یکپارچگی عرضه تا تحویل خودرو، سهولت در سفارش‌گذاری خودرو، سهولت در فرآیند ثبت‌نام، مدیریت سفارش، اطلاع‌رسانی عرضه و فروش خودرو، تنوع در انواع خودرو، کیفیت پاسخگویی جهت پشتیبانی، و تضمین ملی جهت ثبت اشاره کرد.

از شرکت‌کنندگان خواسته شده در مورد این آیتم‌ها به یکی از شیوه‌های قرعه‌کشی، عرضه خودرو در بورس کالا و عرضه یکپارچه خودرو در سامانه یا گزینه «هیچ‌کدام» رای دهند. تنها آیتمی که در آن گزینه «هیچ‌کدام» رای بیشتری نسبت به عرضه خودرو در سامانه یکپارچه کسب کرده، «پاسخگویی جهت پشتیبانی» بوده است.

همان‌طور که اشاره شد عرضه خودرو در سامانه یکپارچه در این نظرسنجی توانسته بیشترین رای را به خود اختصاص دهد، بعد از سامانه یکپارچه این گزینه «هیچ‌کدام» است که رای بیشتری گرفته است. بعد از آن قرعه‌کشی رای بیشتری داشته و کمترین رای نیز مربوط به عرضه خودرو در بورس کالاست. این در شرایطی است که در بازه زمانی که خودرو در بورس کالا عرضه می‌شد، تنها سه درصد از تولیدات خودروسازان راهی بورس کالا شد و احتمالا بیشتر رای‌‌دهندگان تجربه خرید خودرو از طریق تالار شیشه‌ای بورس را نداشته‌اند. کسب رتبه اول رضایت مشتریان برای سامانه یکپارچه نیز کمی سوال‌برانگیز بوده و با ابهام همراه است چراکه هنوز نتیجه عرضه از این طریق مشخص نشده و تنها نوبت‌دهی‌ها انجام شده است.

به نظر می‌رسد وزارت صمت و رسانه‌های دولتی اصرار زیادی دارند که عنوان کنند عرضه خودرو در سامانه یکپارچه بهترین شیوه عرضه است، به‌طوری‌که نوعی مبالغه در این نظر‌سنجی به چشم می‌آید. این در حالی است که ایراداتی می‌توان به این نتیجه‌گیری وارد کرد. برای مثال این نظرسنجی درحالی انجام شده و سامانه یکپارچه را به عنوان بهترین راه‌حل عرضه خودرو مطرح می‌کند که متقاضیان عادی کمترین سهم را از خرید خودرو در این سامانه دارند. طبق ماده ۱۲ قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانوار مصوب مهرماه سال ۱۴۰۰، خودروسازان مکلف شده‌اند در هر نوبت ثبت‌نام پنجاه‌درصد عرضه خود را به مادران دارای دو فرزند و بیشتر اختصاص دهند. بنابراین نیمی از عرضه صورت‌گرفته از طریق سامانه یکپارچه به مشمولان این قانون می‌رسد. ۲۰درصد از عرضه نیز متعلق به صاحبان خودروهای فرسوده است. بنابراین متقاضیان عادی در این شکل از عرضه تنها برای ۳۰درصد از تولیدات خودروسازان رقابت می‌کنند. در چنین شرایطی کمی عجیب به نظر می‌رسد که مشتریان بهترین شیوه عرضه خودرو را عرضه از طریق سامانه یکپارچه بدانند.

از طرف دیگر هنوز سامانه یکپارچه امتحان خود را در عرضه خودرو پس نداده است. تاکنون تنها دو مرحله پیش‌فروش خودرو در سامانه یکپارچه انجام شده که یکی مربوط به اسفند‌ماه سال ۱۴۰۱ و دیگری مربوط به اردیبهشت‌ماه سال جاری بود. با‌این‌حال هنوز عرضه چندانی برای این ثبت‌نام‌ها انجام نشده و تنها نوبت دریافت خودرو افراد مشخص شده است. برخی از نوبت‌های افراد نیز به سال ۱۴۰۳ رسیده و برای سه درصد از متقاضیان مرحله دوم نیز هیچ خودرویی در نظر گرفته نشده است. شاید بتوان نارضایتی از این شیوه از فروش خودرو را در آینده نزدیک به یک بمب ساعتی تشبیه کرد. برای اثبات این ادعا می‌توان به تعداد خودروهای پیش‌فروش‌شده در این دو مرحله از عرضه اتکا کرد. گرچه آمار دقیقی از تعداد ثبت‌نام‌کنندگان مرحله دوم عرضه یکپارچه در دست نیست، اما تا روزهای میانی آن یک‌میلیون نفر برای خرید خودرو ثبت‌نام کردند، می‌توان این برآورد را داشت که حدود ۲‌میلیون نفر در کل مرحله دوم نام‌نویسی کرده‌اند. در مرحله اول نیز ۹۵۰هزار متقاضی خواستار خرید خودرو بودند. بنابراین احتمالا نزدیک به سه‌میلیون نفر در این دو مرحله ثبت‌نام کردند.

این در صورتی است که کل تولید سال گذشته خودروسازان یک‌میلیون و ۲۰۰هزار دستگاه بود؛ حال قرار است در شهریورماه نیز مرحله سوم عرضه یکپارچه انجام شود که تعداد متقاضیان را افزایش می‌دهد. بنابراین بسیار محتمل است که خودروسازان موفق نشوند در موعد مقرر خودروهای ثبت‌نامی را تحویل دهند. بنابراین می‌توان گفت احتمال ایجاد نارضایتی از عرضه یکپارچه خودرو بالاست. بر این اساس این شیوه عرضه در حالی رتبه اول رضایت مشتریان در نظرسنجی وزارت صمت را کسب کرده است که هنوز مرحله اصلی این شیوه یعنی عرضه و تحویل خودرو انجام نشده است و سامانه یکپارچه در امتحانی که اساسا آن را نداده نمره قبولی کسب کرده است که می‌توان گفت این موضوع اساسی‌ترین ایراد نظرسنجی وزارت صمت است.

معیارهای نظرسنجی شیوه عرضه

همانطور که اشاره شد در نظرسنجی وزارت صمت ۱۸ پرسش مختلف از شرکت‌کنندگان انجام شده است. اولین موضوع مورد پرسش در این نظرسنجی مربوط به «کنترل قیمت خودرو» است. در این مورد ۱۴هزار و ۴۸۴ نفر از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی به سامانه یکپارچه رای داده‌اند. همچنین هشت‌هزار و ۹۲۴ نفر هیچ‌یک از این روش‌ها را برای کنترل قیمت مناسب نمی‌دانند. بعد از این مورد با اختلاف زیاد، هزار و ۵۱۴ نفر بر این عقیده بوده‌اند که در شیوه قرعه‌کشی کنترل قیمت خودرو بهتر بوده است. همچنین ۶۱۶ نفر از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی بر این عقیده بوده‌اند که کنترل قیمت خودرو از طریق عرضه خودرو در بورس کالا بهتر بوده است. البته طبیعی است که بورس کالا در این فاکتور رای کمتری را جذب کند، چراکه قیمت فروش در بورس کالا قیمتی بین قیمت کارخانه و قیمت بازار بود اما در دو شیوه دیگر خودرو به قیمت کارخانه به فروش می‌رود.

البته باید توجه داشت که تنها در کوتاه‌مدت عرضه به قیمت کارخانه از نظر قیمتی به نفع مصرف‌کنندگان (آن هم برخی از مصرف‌کنندگان که موفق به خرید خودرو از این طرق می‌شوند) است. ولی در میان‌مدت و بلندمدت با زیان خودروسازان، تولید کاهش پیدا کرده و دوباره این مصرف‌کنندگان هستند که باید خودرو را با قیمت بیشتری در بازار خریداری کنند. همان‌طور که اشاره شد مصرف‌کنندگان عادی سهم زیادی از عرضه از طریق قرعه‌کشی نداشتند و در مورد عرضه یکپارچه نیز همچنان این سهمیه‌بندی حفظ شده است. بنابراین می‌توان گفت برای بیشتر خریداران که خودروی موردنیاز خود را از بازار خریداری می‌کنند، کنترل قیمت از این شیوه‌ها مناسب نبوده است.

در نظرسنجی مذکور در پاسخ به سوالی درخصوص موعد تحویل خودرو، ۱۲هزار و ۸۳۶ نفر از موعد تحویل خودرو در روش عرضه خودرو در سامانه یکپارچه رضایت خود را اعلام کرده‌اند؛ ۸هزار و ۳۶۲ نفر نیز هیچ رضایتی از روش‌های مذکور در خصوص موعد تحویل نداشته‌اند. در خصوص موعد تحویل از طریق قرعه‌کشی فقط سه‌هزار و ۳۶۵ نفر رضایت خود را اعلام کرده‌اند و در شیوه عرضه خودرو در بورس کالا ۹۷۸ نفر رضایت خود را از موعد تحویل اعلام کرده‌اند. این آمار اعلام‌شده از طرف وزارت صمت از نظرسنجی انجام‌شده بسیار عجیب است؛ اولا اینکه هنوز خودرویی از طریق سامانه یکپارچه تحویل داده نشده که رضایت مشتریان را تا این اندازه جلب کرده باشد. ثانیا موعدهای اعلام‌شده دقیقا نقطه ضعف این سامانه است؛ همان‌‌طور که اشاره شد، برخی از نوبت‌های داده‌شده مربوط به اواخر سال ۱۴۰۳ است. پرسش این است که موعد تحویل زمستان ۱۴۰۳ چگونه و با چه منطقی از موعدهای تحویل سه‌ماهه بورس کالا برتری داشته است؟

یکی از سوالات مطرح‌شده در سامانه درخصوص شفافیت در علت‌های عدم احراز بوده است که در مورد این سوال ۱۴هزار و ۵۵۲ نفر معتقد بوده‌اند که شفافیت در علت‌های عدم‌احراز از طریق عرضه خودرو در سامانه یکپارچه، بهتر بوده است. ۸هزار و ۳۷ نفر گفته‌اند این شفافیت در هیچ‌یک از شیوه‌های عرضه وجود نداشته است. هزار و ۱۹۰ نفر در شیوه قرعه‌کشی شفافیت در علت‌های عدم احراز را مناسبت‌تر دیده‌اند و ۷۶۲ نفر نیز بر این اعتقاد بوده‌اند در روش عرضه خودرو در بورس کالا شفافیت در علت‌های عدم احراز بهتر است.

پرسش دیگری که در این نظرسنجی مطرح شده این است که «شیوه پشتیبانی و رفع مشکلات عدم‌احراز» که در کدام شکل از عرضه بهتر بوده است. در این مورد  عرضه خودرو در سامانه یکپارچه ۱۲هزار و ۸۶۱ رای را به خود اختصاص داده است، ۹‌هزار و ۸۱۴ نفر گزینه «هیچ‌کدام» را ترجیح داده‌اند، ۲هزار و ۱۲۳ نفر به شیوه قرعه‌کشی رای داده‌اند و ۷۴۲ نفر نیز عملکرد عرضه خودرو در بورس کالا را در این مورد بهتر می‌دانستند. «شفافیت آمار و گزارش‌های عرضه خودرو» فاکتور دیگر مورد بررسی است که در این نظر‌سنجی مورد پرسش قرار گرفته است. در کمال تعجب در این مورد نیز عرضه خودرو در سامانه یکپارچه با ۱۳هزار و ۱۵۳ رای در رتبه اول، گزینه «هیچ‌کدام» با هشت‌هزار و ۹۲۷ رای در رتبه دوم، قرعه‌کشی با دو‌هزار و ۲۹۴ رای در رتبه سوم و عرضه خودرو در بورس کالا با هزار و ۱۶۷ رای در رتبه چهارم قرار دارد. عرضه خودرو در سامانه یکپارچه در حالی در شفافیت آمار رتبه اول را کسب کرده که گرچه در مرحله اول آمار و ارقام منتشر شد اما هنوز حتی مشخص نیست که چند نفر در مرحله دوم عرضه یکپارچه ثبت‌نام کرده‌اند و سیاستگذار هیچ آمار و ارقامی در این مورد منتشر نکرده است.

در مقابل عرضه خودرو در بورس کالا در حالی در قعر جدول قرار گرفته که شفافیت این سازوکار نقطه قوت آن بوده که حتی مخالفان این شیوه عرضه نیز بارها به این نقطه قوت اذعان داشته‌اند. در این نظرسنجی یکی از سوالات مهم مطرح‌شده دسترسی مشتری واقعی به خودرو بوده است که در پاسخ به این سوال ۱۵هزار و ۴۱۹ نفر به گزینه‌ عرضه خودرو در سامانه یکپارچه رای داده‌اند. در روش عرضه خودرو در بورس کالا فقط ۷۷۳ نفر معتقدند بوده‌اند دسترسی مشتری واقعی به خودرو بهتر است و هزار و ۶۶۷ نفر اعلام کرده‌اند دسترسی مشتری واقعی به خودرو در روش قرعه‌کشی بهتر بوده است؛ همچنین ۷هزار و ۶۶۷ نفر گزینه هیچ‌کدام را انتخاب کرده‌اند و بر این اساس اعلام کرده‌اند در هیچ‌کدام از روش‌ها دسترسی مشتری واقعی به خودرو اتفاق نمی‌افتد.

همان‌طور که اشاره شد در فاکتور «پاسخگویی جهت پشتیبانی»، گزینه «هیچ‌کدام» رای اول را با ۱۱‌هزار و ۴۱۷ رای به خود اختصاص داده و عرضه خودرو از طریق سامانه یکپارچه با ۱۱‌هزار و ۳۷۱ رای در رتبه دوم ایستاده است. در کارنامه کلی نیز ۲۵۵هزار نفر عملکرد سامانه یکپارچه خودرو را بهتر دانسته‌اند و ۱۴۹هزار ۱۳۱ نفر از هیچ‌کدام از این روش‌ها رضایت نداشته‌اند. همچنین شیوه قرعه‌کشی ۴۲هزار و ۱۲۷ رای داشته و ۱۳هزار و ۳۴۰ نفر نیز عرضه خودرو در بورس کالا را شیوه بهتری برای عرضه خودرو دانسته‌اند.