بازار ثانویه خودروهای صفر وارداتی ناشی از واردات قطره‌چکانی، اختلاف میلیاردی قیمت‌ها را در بازار رقم زده است؛ به‌طوری‌که یک خودروی صفر خارجی شناسایی شده با افزایش قیمت ۳۰۰درصدی در بازار همراه بوده است. آنچه مشخص است آزادسازی کاریکاتوری واردات نتوانسته دولت را به اهداف از پیش تعیین‌شده برای تنظیم بازار، ورود خودروی اقتصادی و حذف واسطه‌گری در بازار خارجی‌ها نزدیک کند.

بررسی بازار خودروهای وارداتی نشان می‌دهد که این خودروها با اختلاف قیمتی بسیار زیاد نسبت به قیمت نمایندگی‌ در بازار خرید و فروش می‌شوند. در بیشتر موارد بهای این محصولات در بازار تا دو برابر قیمت اعلامی در سامانه یکپارچه است. وضعیت بازار کنونی خودروهای خارجی صفر، نشانه‌های محکمی از فعالیت پررنگ دلالان در این بازار می‌دهد. بررسی قیمت ۱۰ خودروی خارجی مختلف در بازار حاکی از آن است که این محصولات با میانگین اختلاف قیمت دو‌میلیارد تومانی بین قیمت نمایندگی و بازار خرید و فروش می‌شوند.

 از ابتدای آزادسازی واردات خودرو بعد از ممنوعیت پنج‌ساله‌، سیاستگذار چند هدف اصلی را از ورود خارجی‌ها دنبال می‌کرد. مهم‌ترین هدف از ورود خارجی‌ها به بازار خودروی کشور، تنظیم بازار بود. این در شرایطی است که تا به امروز هیچ دلیل مشخصی وجود ندارد که بگوییم واردات خودرو با گذشت بیش از ۱۵ ماه ابلاغ آیین‌نامه به این هدف دست پیدا کرده است. از طرف دیگر سیاستگذار از همان ابتدا، یعنی حتی پیش ابلاغ آیین‌نامه، بارها اعلام کرده بود که خودروهای اقتصادی هدف اول واردات است؛ اما قیمت‌های اعلامی در سامانه یکپارچه به هیچ عنوان نمی‌توانست واجد وصف «خودروی اقتصادی» برای  این محصولات باشد. وضعیت با ورود این خودروها به بازار پیچیده‌تر هم شده است، چراکه کسانی که خودروهای وارداتی را از سامانه یکپارچه خریداری کرده بودند در برخی موارد حتی به سود ۱۰۰درصدی نیز رضایت نداده‌اند و با قیمت بسیار بیشتری این محصولات را در بازار به فروش می‌رسانند.

بنابراین هدف خودروی اقتصادی نیز کاملا به محاق رفته است. هدف دیگر تعادل و کاهش قیمت در بازار خودروهای خارجی در کشور بود که وارداتی‌ها هنوز کمکی به این موضوع نکرده‌اند. کافی است نام خودروهای وارداتی صفر  را در پلتفرم‌های ثبت آگهی جست‌وجو کنید تا لیست بلند‌بالایی از این محصولات را ببینید که با قیمت بسیار زیادی آگهی شده‌اند. بیشترین اختلاف قیمت مربوط به هیوندای توسان است. این خودرو هنوز تحویل مشتریان داده نشده اما در پلتفرم‌های ثبت آگهی خرید و فروش می‌شود. برای مثال هیوندای توسانی که قرار است بهمن‌ماه تحویل داده شود تا ۹میلیارد و ۵۰۰میلیون تومان قیمت خورده است. این در حالی است که بهای این خودرو در سامانه یکپارچه یک‌میلیارد و ۹۶۸میلیون تومان است؛ حتی اگر سقف ۲۰درصد نیز تحت عنوان هزینه‌های جانبی مانند مالیات، شماره‌گذاری، بیمه، خروج فرسوده‌ها و غیره به آن اضافه کنیم باز هم قیمت آن به دو‌میلیارد و ۳۶۱میلیون تومان می‌رسد.

بنابراین دلالان با خرید این خودرو از سامانه یکپارچه و فروش ‌آن در بازار، به دنبال سود بیش از 7میلیارد تومانی و 300درصدی هستند.  از طرف دیگر کمترین اختلاف قیمت مربوط به چانگان تیپ 2 است. قیمت نمایندگی این خودرو (با در نظر گرفتن هزینه‌های جانبی) یک‌میلیارد و 274میلیون تومان است، اما در بازار حدود یک‌میلیارد و 390میلیون تومان خرید و فروش می‌شود. بنابراین خریداران این خودرو سودی معادل 112میلیون تومان از این خودرو کسب می‌کنند. چانگان محصولی بوده که از ابتدای فروش در سامانه یکپارچه کمترین اقبال مشتریان را به خود داشته است. اما محصولاتی مانند هیوندای طرفداران زیادی در بازار خودروی ایران دارند. مشخص است که واسطه‌گران به دلیل اختلاف قیمت پایین چانگان با بازار تمایل چندانی به این محصول نداشته باشند.

تفاوت در اختلاف قیمت این محصولات، خود نشانه‌ای بر آن است که اسفند‌ماه سال گذشته، یعنی زمانی که ثبت‌نام برای خرید خودروهای خارجی آغاز شد، این مصرف‌کنندگان نبودند که حرف اول را در خرید محصولات وارداتی می‌زدند بلکه واسطه‌گران (ظاهرا با آگاهی از عرضه قطره‌چکانی) ایفا‌کننده نقش اصلی در بازار وارداتی‌ها بودند و حالا هم سودهای بسیار کلان از خرید و فروش این خودروها به دست می‌آورند. حتی می‌توان ادعا کرد برخی از نمایندگی‌ها نیز جزو این خریداران بوده‌اند. آنها به‌خوبی از رانت اطلاعاتی استفاده کرده و با آگاهی از واردات قطره‌چکانی در صف اول خرید قرار گرفتند. با تکیه بر این استدلال به هیچ عنوان بعید نیست که برخی از نمایندگی‌ها از خریداران خودروهای وارداتی در اسفندماه سال گذشته بوده باشند.

اما می‌توان بی‌تدبیری سیاستگذاران و مجریان در فرآیند واردات خودرو را متهم ردیف اول نابسامانی امروز بازار خودروهای خارجی دانست. 15 ماه از ابلاغ آیین‌نامه واردات خودرو می‌گذرد و در این مدت ورود خارجی‌ها کاملا لاک‌پشتی بوده است. سیاستگذاران در این مدت بیش از آنکه بخواهند با واردات خودرو بازار را تنظیم کنند، سعی داشتند که با «اخبار واردات» به اهداف خود  در تاثیر بر بازار برسند. نتیجه چنین رویکردی این بود که روزانه اخباری با هیجان زیاد از واردات به گوش می‌رسید که مثلا خودروها روی کشتی هستند، خودروها به گمرک رسیده‌اند، هفته دیگر وارد می‌شوند یا دو هفته دیگر تحویل داده می‌شوند اما در عمل خبری از تزریق خودروهای خارجی به بازار خودروی کشور نبود.

از طرف دیگر ناهماهنگی‌های زیادی بین نهادهای مختلف برای واردات خودرو دیده می‌شد؛ برای مثال در آیین‌نامه واردات معین شده بود که سالانه یک‌میلیارد یورو برای واردات خودرو تخصیص داده شود، اما سال 1401 در حالی به پایان رسید که حتی یک یورو هم به واردات خودرو اختصاص پیدا نکرد. در چنین شرایطی توقع عجیبی نیست اگر انتظار داشته باشیم وزارت صمت با وضعیت امروز بازار خودروهای وارداتی توضیحاتی در مورد نتیجه عملکرد این نهاد طی 15 ماه گذشته برای واردات خودروهای خارجی ارائه دهد.

جزئیات بازار وارداتی‌ها

همانطور که اشاره شد بیشترین اختلاف قیمت ثبت‌شده بین قیمت تعیینی سیاستگذار و قیمت بازار مربوط به هیوندای توسان با اختلاف بیش از 7میلیارد تومان است. اما در ردیف دوم این رده‌بندی می‌توان هونگچی را دید که این خودرو نیز هنوز تحویل مشتریان داده نشده، اما در پلتفرم‌های ثبت آگهی تا 6میلیارد و 700میلیون تومان به فروش می‌رسد. این خودرو دومیلیارد و 291میلیون و 800هزار تومان در سامانه یکپارچه قیمت‌گذاری شده و در بیشترین حالت هزینه‌های جانبی، یعنی 20 درصد، قیمت آن نهایتا به دومیلیارد و 750میلیون تومان می‌رسد. بنابراین خریداران این خودرو نزدیک به 4میلیارد تومان در بازار کسب سود می‌کنند که معادل 143درصد است. کیا سلتوس نیز در بازار تا 6میلیارد و 250میلیون تومان خرید و فروش می‌شود. قیمت نمایندگی این خودرو

(با احتساب هزینه‌های جانبی) به دو‌میلیارد و 625میلیون تومان می‌رسد. بنابراین دلالان با خرید این خودرو از سامانه یکپارچه و فروش آن در بازار، بیش از سه‌میلیارد و 600میلیون تومان، معادل 138‌درصد، سود کسب می‌کنند.  تویوتا کرولا هم وضعیت تقریبا مشابهی دارد. قیمت نمایندگی کرولا 1200سی‌سی، دو‌میلیارد و 15میلیون و 800هزار تومان است، اما اگر نام این خودرو را در پلتفرم‌های ثبت آگهی جست‌وجو کنید تا چهارمیلیارد و 500میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است. بنابراین این محصول برای واسطه‌گران سودی معادل دو‌میلیارد و 485میلیون تومان کسب می‌کند که این رقم حاکی از سود 123درصدی دلالان از خرید و فروش این خودرو است. جتا VS7 هم برای خریداران خود حامل سودهای کلان بوده است. دلالان این خودرو را در بازار تا پنج‌میلیارد تومان می‌فروشند، آن هم در شرایطی که بهای این خودرو در نمایندگی تنها دو‌میلیارد و 535میلیون تومان است؛ بنابراین سود خریداران این خودرو به دو‌میلیارد و 465میلیون تومان، معادل 97درصد، می‌رسد.  اما به طور عجیبی جتا VS5 اختلاف قیمت زیادی را ثبت نکرده است.

این خودرو که در نمایندگی‌ها به قیمت دومیلیارد و 120میلیون تومان فروخته می‌شود، در بازار دومیلیارد و 600میلیون تومان قیمت‌گذاری شده که حاوی سود 480میلیون تومانی برای دارندگان این محصول است. زوتی DL5 نیز محصول دیگری است که قیمت آن را در بازار زیر ذره‌بین قرار دادیم. این خودرو که بهای نمایندگی آن یک‌میلیارد و 59میلیون و 963هزار تومان است، در پلتفرم‌های ثبت آگهی تا یک‌میلیارد و 850میلیون تومان آگهی شده که نشانگر سود 790میلیون تومانی و 74درصدی برای دارندگان زوتی DL5 است. همان‌طور که در مرور این قیمت‌ها مشخص است، به نظر می‌رسد که نمی‌توان ادعا کرد خودرو دیگر کالای سرمایه‌ای نیست، بلکه تنها می‌توان گفت دلالان به بازار خودروهای خارجی کوچ کرده‌اند.