کلاس‌های مختلف عرضه شده از خودروهای سواری در صنعت خودروسازی جهان که تحت عنوان سگمنت (Segment) شناخته می‌شوند، به صورت کلی شامل گزینه‌های روزمره شهری، شاسی بلند (SUV)، کراس‌اوور (CUV) و پیکاپ است تا هر نوع نیاز ممکن در سیستم ترابری امروزی بشر را برطرف کنند. در نتیجه خودرو مورد نظر یک مشتری در این چهار گروه کلی خواهد گنجید.

اما بیایید نیم نگاهی به سگمنت پرکاربرد پیکاپ داشته باشیم. سگمنتی که در بازار خودروی جهان نقش یک آچار فرانسه را بازی می‌کند و بخصوص در دهه گذشته بازار ایران نیز بسیار محبوب شده است.

سرآغاز پیکاپ

از زمانی که گاری‌ها و درشکه‌های اسب کِش (Horse Drawn) در جهان رواج داشت، در دو نمونه مخصوصا حمل سرنشین و حمل بار به تولید می‌رسیدند. در نتیجه حمل و جابجایی بار یکی از مهم‌ترین نیازهای بشر در مسیر پیشرفت بود. پس جای تعجب ندارد که با تولید انبوه فورد مدل T در ابتدای قرن بیستم، تقریبا بلافاصله نسخه باربر (پیکاپ) آن نیز به خط تولید پیوست. فورد مدل TT سوار بر پلتفرم مدل T، با تولید در سال ۱۹۱۷ در زمره اولین خودروهای تولید انبوه جهان قرار داشت که در سگمنت پیکاپ به تولید رسید. خودرویی که با داشتن یک کابین نسبتا کوچک، باقی حجم بدنه خود را به فضای بار اختصاص داد تا ذات عمل باربری حفظ شده و امکان افزایش حجم و جرم بار به کمک پیشرانه‌های احتراق داخلی نوین مقدور شود.

تولید این کلاس از خودروها با سرعت چشم‌گیری در میان خودروسازان آمریکایی رواج یافت. فورد با مدل‌های مختلف و تاریخ‌ساز سری F و رنجر، داج با پاور واگن، رَم و سری D و جنرال موتورز با سری C/K و سیلورادو روانه میدان شدند تا تخصص طراحی و تولید این دست خودروها را به نام کشور ایالات متحده آمریکا ثبت کنند.

وجود پیکاپ‌ها در بازار ایران نیز موضوع جدید نبود و نیست اما زمانی که با پیشرفت تکنولوژی، دسترسی عمومی به فضای مجازی محقق شد، فرهنگ پیکاپ سواری و قابلیت‌های چندگانه کاری/شهری/تفریحی پیکاپ‌های دو دیفرانسیل نیز به ایران رسید. نتیجه آن شد که تملک پیکاپ‌های دو کابین دو دیفرانسیل در میان مشتریان اوج گرفت و بازار واردات نسخه‌های ژاپنی و تولید داخلی آن از میان محصولات چینی مخصوصا در دهه گذشته بسیار رایج شد. کلاس کم تنوعی که برای ایرانیان کاربردی جز حمل بار نداشت، حالا به عنوان یک کلاس پرتیراژ از خودروهای درون و برون شهری شیک، تفریحی و کارآمد ایفای نقش کرده است.

خانواده پیکاپ‌ها

به صورت کلی خانواده پیکاپ‌ها به چهار گروه تقسیم بندی می‌شود. این چهار گروه شامل پیکاپ سایز کوچک (Compact/کامپکت)، پیکاپ سایز متوسط، پیکاپ سایز بزرگ (Full Size/فول سایز) و پیکاپ هِوی دیوتی (Heavy Duty/کاربری سنگین) است. این چهار کلاس بر حسب استانداردهای سگمنت نظیر توان باربری، رده‌بندی جرم قابل حمل، قابلیت بکسل کردن (Tow) تریلر و استحکام و طراحی مخصوص سیستم انتقال نیرو طبقه بندی می‌شوند.

اما این دسته‌بندی و تمایز تخصصی در نگاه مشتری چگونه تعبیر شده و چه معنایی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش نیاز است تا این چهار سگمنت از خانواده پیکاپ‌ها را با دقت بیشتری بررسی کنیم. ناگفته نماند که کلاس‌بندی خودروها بر اساس استانداردهای فدرال و صنعت خودروسازی در کشورهای مختلف با یکدیگر کاملا متمایز است. از این رو ممکن است این دسته بندی الزاما با رویه استفاده شده در بازارهای مخالف جهان هماهنگ نباشد.

پیکاپ‌های کامپکت: گروه خودروهای کامپکت یا سایز کوچک از خانواده پیکاپ را خودروهایی تشکیل می‌دهند که توان باربری کمتر از ۵۰۰ کیلوگرم دارند و غالبا بر پلتفرم خودروهای سواری شکل گرفته‌اند. این گروه از خودروها غالبا تک محور و در بسیاری از موارد از نوع محور جلو (FWD) هستند. خودروهایی چون سایپا ۱۳۱، ایکو آریسان و وانت تندر۹۰ در بازار ایران در سگمنت پیکاپ‌های کامپکت قرار دارند.

• مزایا: مصرف سوخت کم، ابعاد جمع و جور، وزن کم خودرو، حجم قابل توجه فضای بار و استفاده راحت درون شهری از مهم ترین مزایای خودروهای این سگمنت است.
• معایب: ظرفیت باربری بسیار محدود، شاسی مونوکوک، سیستم انتقال نیرو تک محور، ساختار فنی و زیربندی ضعیف از بزرگ‌ترین معایب سگمنت پیکاپ‌های کامپکت است.

پیکاپ‌های سایز متوسط: سایز متوسط‌ها را باید سلطان بلامنازع سگمنت پیکاپ‌ها دانست. تقریبا تمامی این خودروها دارای ساختار شاسی مستقل (Body on Frame) هستند که توان باربری، ظرفیت بکسل کردن و دوام فنی آن‌ها را افزایش می‌دهد. این گروه از پیکاپ‌ها در دو نمونه تک محور (از نوع RWD) و دو محور (4WD) با قابلیت کمک ضریب سنگین به تولید می‌رسند و توان باربری آن‌ها در بازه ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوگرم است. در بازار ایران خودروهایی چون موسو گرند خان محصول صنایع خودروسازی ایلیا، تویوتا هایلوکس و سایر پیکاپ‌های مونتاژی و وارداتی بازار از سگمنت پیکاپ‌های سایز متوسط به حساب می‌آیند.

• مزایا: توان باربری مناسب، مصرف سوخت معقول، ابعاد و وزن کلی مشابه به خودروهای شاسی بلند هم‌کلاس، قابلیت استفاده درون و برون شهری و بیراهه نوردی، توان باربری درخور توجه و دوام فنی بالا، این پیکاپ‌ها را به آچار فرانسه‌های روزمره بدل می‌کند.
• معایب: به جز داشتن وزن قابل توجه به نسبت محصولات سگمنت سایز کوچک و در نتیجه داشتن مصرف سوخت بالاتر، نمی‌توان عیب و ایرادی از این سگمنت پرکاربرد و بهینه گفت.

پیکاپ‌های سایز بزرگ: تولید این کلاس از پیکاپ‌ها در تخصص خودروسازان آمریکایی بوده و هنوز هم هست. بنابراین در سال‌های پس از انقلاب هیچ گزینه سایز بزرگ (فول سایز) دیگری از سگمنت پیکاپ روانه بازار ایران نشد. به صورت کلی این نوع پیکاپ‌ها نسخه‌های قدرتمندتر و بزرگ‌تر نمونه سایز متوسط هستند که توان باربری آن‌ها تفاوت چندانی با سگمنت سایز متوسط ندارد اما در عوض قابلیت بیشتری در بکسل بار دارند. نمونه‌های نادر و قدیمی داج پاور واگن، فورد سری F و شورولت سری C/K که هنوز هم در بازار ایران یافت می‌شوند، از گروه پیکاپ‌های سایز بزرگ هستند.