چندی پیش سایپا علام کرد که اقدام به فروش خودروی شاهین بدون قرعه کشی میکند. با بررسی قیمت کارخانه و بازار آزاد خودروی شاهین، متوجه میشویم خودروهایی که اختلاف قیمت کارخانه و بازار آنها زیاد نیست شانس فروش بدون قرعه کشی را دارند.
 یک کارشناس خودرو ضمن تاکید براینکه قرعه‌کشی برای محصولاتی حذف خواهد شد که قیمت مصوب آن‌ها به قیمت بازار نزدیک‌تر است گفت: بدین ترتیب تا زمانیکه قیمت‌گذاری دستوری ادامه داشته باشد، امیدی به حذف کامل قرعه‌کشی محصولات خودروسازان نیست.

اظهار نظرها برای حذف قرعه کشی خودرو از زمستان سال گذشته و با دستور رئیس جمهور مبنی بر افزایش 50 درصدی تولید خودرو های پر تقاضا در سال 1401  آغاز شد.
این در حالیست که گروه خودروسازی ایران خودرو حذف قرعه کشی را از سال گذشته برای محصولات خانواده هایما آغاز کرده بود. طی این دوهفته اخیر سایپا در دو نوبت با موعد تحویل 90 روزه اقدام به فروش خودروی شاهین بدون قرعه کشی کرد.
این موضوع نشان می‌دهد علیرغم اینکه موعد تحویل خودروها یک سال دیگر نیست و تا چند ماه دیگر تحویل خواهد شد اما این خودرو مورد اقبال مشتریان قرار نگرفته است و خبری از هجوم برای ثبت‌نام نیست. به نظر می‌رسد همین که اختلاف قیمت حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون تومانی شاهین نسبت به قیمت کارخانه چندان برای سوداگران و دلالان بازار جذابیت نداشته است. بی‌شک همین موضوع نیز سبب شده فرآیند قرعه‌کشی برای خودرو شاهین برداشته شود.

آیا قرعه کشی خودرو عادلانه ترین روش توزیع رانت است؟

در این رابطه، امیرحسن کاکایی-عضو هیات علمی دانشکده خودرو دانشگاه علم‌وصنعت تهران- در گفت‌وگو با خبرنگاران، اظهار کرد: از ابتدا این بحث مطرح بود زمانیکه قیمت یک خودر به قیمت آن در بازار آزاد نزدیک‌تر شود، سودی چندانی نخواهد داشت و بنابراین متقاضی آن کم می‌شود. اکنون برای خودرو شاهین نیز همین اتفاق افتاده است. قیمت خودرو در بازار و قیمت مصوب نزدیک بوده و بدین ترتیب عرضه و تقاضا متعادل شده است؛ لذا ایجاد صف برای آن دیگر معنایی نخواهد داشت.

وی افزود: اما در سایر محصولات خودروسازان که ۶۰ تا ۷۰ میلیون تومان زیر قیمت تمام‌شده عرضه می‌شوند و فاصله قیمت کارخانه تا بازار بسیار است، سود حاصل از این خرید در طرح‌های خودروسازان و مشارکت در این بخت‌آزمایی از جذابیت بالایی برخوردار خواهد بود و افراد صف می‌کشند. بسیاری از افراد نیز متقاضی واقعی نبوده و سرمایه‌گذار هستند؛ چراکه در صورت برنده شدن حداقل ۱۰۰ میلیون تومان سود خواهند کرد.

این کارشناس صنعت خودرو ضمن تاکید براینکه کل فرآیند فروش خودروسازان که خواسته خود خودروسازان هم نبوده و تحمیل شده از سوی دولت است، در حقیقت نوعی بی‌عدالتی است، گفت: علاوه براینکه بطور مثال خودروی ۱۷۰ میلیون تومانی،  ۱۰۰ میلیون تومان عرضه می‌شود، مصداق کامل بی‌عدالتی است. در این میان به‌ازای هر یک خودرو بالغ بر ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر می‌خواهند از این رانت استفاده کنند و قرعه‌کشی عادلانه‌ترین روش برای توزیع رانت میان متقاضیان است.

عضو هیات علمی دانشکده خودرو دانشگاه علم‌وصنعت تهران تصریح کرد: تازمانیکه این رانت سنگین در چارچوب طرح‌های فروش وجود دارد و این رانت توزیع می‌شود، حذف قرعه‌کشی ممکن نخواهد بود؛ بالعکس حتی اگر زمانی (در شرایط فعلی) ایران‌خودرو یا سایپا قرعه‌کشی را حذف کنند، باید بابت پخش رانت پاسخگو باشد که این خودروها به کجا می‌روند.

کاکایی ادامه داد: اکنون اوضاع برای خودرو شاهین یا هایما ایران‌خودرو بهتر شده و عرضه و تقاضا به تعادل رسیده است و دیگر برای عرضه نیاز به قرعه‌کشی ندارد اما برای خودروهایی همچون تیبا، ساینا، پژو پارس، رانا و... هنوز فاصله بسیاری تا نقطعه تعادل وجود دارد؛ لذا با توجه به اختلاف قیمت فاحش میان قیمت تمام شده، قیمت‌های فروش و قیمت‌ها در بازار آزاد، صف‌های طولانی همچنان باقی خواهد ماند. تا زمانی هم که صف وجود دارد، نبایست اجازه داد، قرعه‌کشی حذف شود. 

قیمت‌گذاری خودرو آزاد شود، خودبه‌خود قرعه‌کشی هم حذف می‌شود

وی خاطر نشان کرد: این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است که در مجموع چنانچه قیمت خودروها آزاد شود، تقاضا نیز کاهش خواهد یافت و خود به خود قرعه‌کشی حذف خواهد شد؛ چراکه زمانیکه رانت وجود ندارد، تقاضاها واقعی‌تر خواهد شد. طی چهار سال اخیر که قیمت خودرو بسیار بالا رفته اما درآمد مصرف‌کننده متناسب با آن افزایش نیافته است؛ بنابراین قیمت‌گذاری دستوری که حذف و قیمت‌ها آزاد شود، رکود عمیقی شکل خواهد گرفت. با اصلاح قیمت‌ها، بصورت خودکار تب خرید فروکش خواهد کرد. 

کاکایی تصریح کرد: در حال حاضر که مصرف‌کننده واقعی قدرت خرید محصولات را ندارد و سهم قابل توجهی از این صف را سرمایه‌گذاران تشکیل داده‌اند، دولت با قیمت‌گذاری دستوری کل نظام اقتصادی را به چالش کشیده است. به محض آنکه قیمت هر خودرویی به قیمت واقعی و قیمت‌ها در بازار نزدیک شود، بی‌شک متقاضی نیز کمتر می‌شود؛ کمااینکه در سایر محصولات خودروسازان خصوصی که قیمت‌ها به قیمت بازار نزدیک‌تر است، عرضه‌ها بدون فرآیند قرعه‌کشی است.

این کارشناس صنعت خودرو، حذف قرعه‌کشی برای اکثر خودروها در سال جاری را دور از واقعیت دید و گفت: با توجه به صحبت‌هایی که به‌ویژه اخیرا از سوی دولت شنیده می‌شود، برنامه‌ها متناقض یکدیگرند. همانطور که اشاره شد تا زمانیکه قیمت‌گذاری دستوری هست، با توجه به اختلاف قیمت معنادار، قرعه‌کشی هم خواهد بود.